Doğum Kontrol Hapı
Kadınlık hormonu olan östrojen ve progesteron içerirler. Kadınlarda yumurtlama ve döllenmeyi engelleyerek korunma sağlar. Yöntemin etkinliği düzenli olarak kullanılmasına bağlıdır. Doğru kullanıldıklarında başarı oranı %99 dur. İçerisinde 21 tane bulunur. İlk hap adetin ilk 5 günü içinde içilmelidir. Sonraki günler kutu bitene kadar hap günde 1 tane ve mümkünse aynı saatlerde alınmalıdır. 1. Kutu bittikten sonra adetten bağımsız olarak son ilaç alındıktan 7 gün sonra diğer kutuya başlanır. Yöntemin etkinliği düzenli olarak kullanılmasına bağlıdır. Hap unutulduğunda hatırlar hatırlamaz hemen alınmalı ve diğer günün hapı da normal zamanında alınmalıdır. Fakat unutulmaması gereken 12 saatten fazla zaman geçtiğinde koruyuculuk azalabileceğinden o ay ek yöntem kullanılması uygun olacaktır
.
Doğum kontrol haplarının ne gibi yan etkileri olabilir?
- Ara kanamalar,lekelenmeler,adet kanamasının kesilmesi
- Kilo artışı
- Memelerde hassasiyet
- Baş ağrısı
- Duygu durum değişiklikleri,depresyon
- Bulantı,kusma
- Cinsel istekte azalma
Doğum kontrol haplarının kesinlikle kullanılamayacağı durumlar nelerdir?
- Gebelik varlığı ve şüphesi
- Meme kanseri veya şüphesinde
- Belirgin karaciğer fonksiyon bozukluğunda
- Nedeni belirlenmemiş anormal vajinal kanamalarda
- Sigara içen 35 yaş üstü kadınlar
- Koroner arter hastalığı veya sistemik kalp hastalığı olanlarda
- Damar tıkanıklığı,damar iltihaplanması,damar içinde kan pıhtılaşması olanlarda
Doğum Kontrol İğneleri
Aylık veya 3 ayda bir kas içine yapılan iğnelerdir. Aylık yapılanlar östrojen ve progesteron içerirken,3 aylık olanlar sadece progesteron içerir. Yalnızca progesteron içeren ve kolun iç kısmına deri altına yerleştirilen etkisi 3 ya da 5 yıl süren kapsüllerde vardır.
Doğum kontrol iğneleri nasıl kullanılır?
İlk iğne adet kanamasının başlangıcından itibaren ilk 5 gün içerisinde yapılır,daha sonra aylık olanlar her ay,3 aylık olanlar 3 ayda bir düzenli olarak yapılır. 3 yada 5 yıllık cilt altına yerleştirilen kapsüller de adetin ilk 7 günü içinde kolun iç kısmına yerleştirilir.
Doğum kontrol iğnelerinin avantaj ve dezavantajları
Düzenli ve doğru kullanıldıklarında çok etkili yöntemlerdir. 3 aylık olanlarda ara kanamalar olabilir,çok uzun süre kullanıldıklarında da adet kanaması olmayabilir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan koruyan bir yöntem değildir. Emzirenlere 3 aylık olanlar tavsiye edilir. Doğum kontrol hapının kullanılmaması gereken durumlarda doğum kontrol iğneleri de kullanılmaz.
Rahim İçi Araç
Rahim içine yerleştirilen bakır yada hormon içeren küçük plastik aletlerdir. Bakır olanlar 10 yıla kadar koruma sağlayabilir,hormonlu olanların süresi 5 yıldır. Güvenli bir yöntemdir.
Rahim içi araç ne zaman ve nasıl uygulanır?
Adet döneminde kanamanın azaldığı fakat bitmediği dönemde jinekolojik muayene masasında doktor tarafından takılır. Uygulanması zor bir yöntem değildir. Adet döneminde takılmasının nedeni,hastanın gebe olmadığından emin olmak ve rahim ağzının hafif açılmış olması nedeniyle daha kolay takılmasıdır.
Rahim içi aracın avantaj ve dezavantajları
Etkisi çıkarıldığı an biter. Anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlarda da kullanılabilir. Bakırlı olanlar lekelenme,adet kanamasında ve süresinde artışa sebep olabilirken,hormonlu olan adet kanaması ve ağrılarını azaltır. Hormonlu olanlarda ara lekelenmeler olabilir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan koruyan bir yöntem değildir. Rahim içi araca bağlı enfeksiyon uygun şartlarda takılmamasına bağlı olarak en sık ilk 3-4 ayda görülür. Şiddetli kasık ağrısı,yüksek ateş,kötü kokulu akıntı enfeksiyon bulgusu olabilir,doktora başvurmak gerekir.
Kadın Kondomu
Cinsel ilişki sırasında meninin kadın vajenine geçmesini engelleyen,kadın vajenine yerleştirilen kılıf şeklinde bir araçtır.
Kadın kondomu nasıl kullanılır?
Büyük esnek halkası vajen girişini sarıp,aynı zamanda ek koruma sağlamak için vajenin dışında da kalacak şekilde yerleştirilir. Her kondom sadece bir cinsel ilişkide kullanılmalıdır.
Kadın kondomu avantaj ve dezavantajları
Doğru kullanıldığında çok güvenilir bir yöntemdir,Spermisitlerle kullanılması etkinliğini daha da arttırır. Reçete gerektirmez. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korur. Emzirenler de kullanabilir. Başarısızlık oranının %20 olması,Türkiye de olmaması ve kullanımının zor olması gibi dezavantajları vardır.
Diyafram
Rahim ağzına yerleştirilen,vajendeki spermin rahime geçmesini engelleyen bir araçtır. Cinsel ilişkiden önce takılmalı,cinsel ilişkiden sonra en az 6 saat çıkarılmamalıdır. Düzgün kullanılırsa yaklaşık 2 yıl süre ile aynı diyafram kullanılabilir. Kullanım için eğitim almış kadınlarda başarı oranı yaklaşık %85’tir.
Diyaframın avantaj ve dezavantajları
Kullanım için eğitim almış kadınlarda başarı oranı yaklaşık %85’tir.Spermisitlerle kullanılması etkinliğini daha da arttırır. Aynı diyafram 2 yıl süre ile kullanılabilir. Emzirenler de kullanılabilir. Bazı cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korur. Fakat kullanımının pratik olmaması,ilişkiden sonra 6 saat kalması gibi dezavantajları vardır.
Spermisitler
Jel,fitil ve tablet şeklinde olup hazneye uygulanan maddelerdir. Haznedeki spermleri etkisiz hale getirerek gebeliği engeller.
Spermisitler nasıl kullanılır?
Cinsel ilişkiden 15 dakika önce kadın vajenine yerleştirilir,koruyucu etkileri 1 saat sürer. İkinci cinsel ilişkiye kadar 1 saatten fazla zaman geçmişse uygulama tekrarlanmalıdır. Cinsel ilişkiden sonra en az 6 saat vajen yıkanmamalıdır.
Spermisitlerin avantaj ve dezavantajları
Başarı oranı %75’tir. Emzirenlerde kullanabilir. Bazı cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korur. Fakat her cinsel ilişkide tekrarlanmalıdır.
Tüp Ligasyon
Kadınlarda yumurta ve spermin karşılaştığı tüplerin ameliyat ile bağlanmasıdır,bu şekilde döllenme engellenir.
Tüp ligasyon nasıl yapılır?
Doğum sezaryen ile olursa sezaryen ameliyatı sırasında,normal doğumdan hemen sonra göbek altından küçük bir kesi ile yapılan açık ameliyatla veya kişinin istediği herhangi bir anda laparoskopik olarak kapalı veya klasik açık ameliyatla yapılabilir.
Tüp ligasyonun avantaj ve dezavantajları
Çok güvenilir bir yöntemdir,başarı oranı nerdeyse %100 dür. Cinsellik,yumurtlama,adetler üzerine hiçbir olumsuz etkisi yoktur. Emzirenlerde kullanılabilir. Tüplerin tekrar açılması için yapılan ameliyat zor ve başarı şansı düşük olduğu için artık çocuk istemeyen çiftlerde her iki çiftin de onayı ile yapılır. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan koruyan bir yöntem değildir.
Vazektomi
Dünyada yaygın olarak kullanılan ve basit bir operasyonla gerçekleştirilen etkili,güvenilir erkek korunma yöntemidir. Semenin içerisine spermin geçişini sağlayan üreme kanalların kapatılmasına dayalı bir yöntemdir. Kanallar kapatıldığında spermler semene geçemediği için gebelik oluşmaz. Sosyoekonomik ve kültürel düzey arttıkça korunma yöntemi olarak vazektominin seçilme oranı artar.
Vazektomi nasıl yapılır?
Testis derisinin ön yüzüne uyuşturulduktan sonra küçük bir delik açılır. Bu delikten sperm kanalları bulunur,bağlanır ve kesilir. İşlem sonrası şişlik,morarma,enfeksiyon gibi komplikasyonlar olabilir,ama oldukça nadirdir. 1 haftadan daha kısa sürede iyileşme gerçekleşir ve yaklaşık 5 gün sonra cinsel ilişkiye başlanabilir. Fakat tam bir koruma sağlayabilmesi için semende sperm olmaması gerekir. Bunu tesbit etmek için,10-20 boşalma sonrası sperm var mı yok mu diye semen incelemesi yapılır. Sperm tesbit edildiği sürece test tekrarlanmalıdır ve bu sürede ek olarak başka yöntem kullanılmalıdır.
Prof. Dr. Bülent Tıraş