“Gıda intoleransı”ifadesi yenilen herhangi bir besinin sindiriminin tamamlanmasına kadar,bazen daha da geç sürelerde oluşan istenmeyen reaksiyonların tümüne verilen genel isimdir. Bazı yiyeceklerle başağrısının ortaya çıkması,belli yemeklerden sonra oluşan şişkinlik hissi veya bazı yiyeceklerin kaşıntı yapması bu cinsten reaksiyonlara örnektir.
Bugünlerde medyada izlediğimiz yoğun tanıtım ve pazarlama çalışmalarının sonucu olarak “gıda intoleransı”ve “gıda allerjisi”ifadeleri neredeyse eş anlamlı olarak kullanılmaya başladı. Ancak bunları birbirinden ayrı tutmak gerek. Herhangi bir yiyeceğin allerji nedeni olup olmadığını belirlemenin bilimsel yolları açıktır ve böyle bir yiyecek bir allerji uzmanının gözetiminde hızla belirlenebilir ve hastalık kontrol altına alınabilir. Oluşan bu karışıklığın nedeni “gıda intoleransı testi”pazarlayan firmaların testlerinin gecikmiş tipte allerjiye yol açan IgG4’düzeylerini ölçtüğünü iddia etmelerinden kaynaklanıyor.
Ancak bilimsel otoriteler bu konuda başka şey söylüyor
Avrupa Allerji ve Klinik İmmünoloji Derneği (EAACI)’nin 2008 yılında yayınladığı bir raporda besin allerjisi ve besin intoleransına bağlı yakınmaların tanısında besine özgül IgG4 düzeyinin tanı koymakta önemi olmadığını ifade etmektedir. Yapılan çalışmaların bulguları;besine özgül IgG4 düzeylerinin besin allerjisi veya intoleransının değil besin toleransının yani söz konusu besinin tüketilmesinin ardından bir sorun gelişmeyeceğinin göstergesi olduğunu düşündürmektedir. Allerjik bireyler besinle karşılaştıklarında IgE tipinde cevap oluştururken sağlıklı kişiler besine karşı IgG4 tipinde cevap oluştururlar. Yani,besine özgül IgG4 immun sistemin fizyolojik(sağlıklı) cevabının göstergesidir. Bu nedenle kişinin besine özgül IgG4 cevabı vermesi organizma için yararlı bir durumdur.
Gelelim bir başka gerçeğe;
Ülkemizde bu günlerde iki ayrı firmaya ait “gıda intoleransı”testleri yoğun bir medya çalışması desteği ile pazarlanmaktadır. (Bakınız firma web siteleri:Firma-A ve Firma-B) Bu testler konusundaki haberler ve merak o denli körüklendi ki,tıbbi uygulamaları konusunda muhafazakar,belli standartları korumaya çalışan titiz sağlık kurumları bile,her ne kadar bu testlerin bilimsel temelini geri-planda sorgulasalar da,hastalarından gelen talebe direnemez oldular ve yukarıdaki firmaların sunduğu testleri özel istek yapan hastalarına ulaştırmaya başladılar.
Sonuçta isteğe bağlı olarak yaptırılan “gıda intoleransı testi”sayısında gerçek gıda intoleransı tıbbi istatistikleri ile karşılaştırılamayacak düzeyde anormal bir artış görüldü. Oldukça pahalı olan bu testler gerçek bir pazarlama başarısı ile binlerce kişiye satıldı.
Bu arada gözden kaçırılan bir başka ayrıntıyı da eklemek isterim. Bu testler üretildiği ülkelerde,ülkemizde pazarlandığı formatta satılmayıp iki aşamalı olarak satılmaktadır;yani önce bir tarama testi yapılıp kişide intolerans olma olasılığı değerlendirilmekte ve eğer böyle ise;ikinci aşamada ise ülkemizde satılan testin aynısı olan ayrıntılı (yüzlerce çeşit) gıda taraması yapılmaktadır. Ayrıntılı tarama testi bilindiği gibi çok pahalı bir testtir. Ancak yukarıda linklerini verdiğim internet sitelerinde incelediğimde,birinci aşama tarama testlerinin çok daha ucuz olduğunu gördüm. Daha ucuz olan tarama testleri her nedense temsilci firmalar tarafından ülkemizde tanıtılmamakta ve satılmamaktadır. Böylece yapılan testlerin çok büyük kısmının hiç gereksiz yere yapıldığını söyleyebiliriz. Bu da konunun nasıl ticari hale getirilmiş olabileceğinin bir göstergesidir.
Özetle;bir tıp profesyoneli ve laboratuvar uzmanı olarak görüşümü şöyle özetleyebilirim:
Aslında seçilmiş vakalarda,tanı koydurup hastaya fayda sağlama olasılığı bulunan bir test olan “gıda intoleransı testi”şu andaki uygulama içinde çoğunlukla gereksiz yere istenmekte ve bu iş etrafında ciddi bir ekonomik maliyet oluşmaktadır. Buna karşın toplamında sağlanan faydaya değip değmediği şüphelidir.
Bu testi yaptırmadan önce mutlaka bir hekimle tartışılmalıdır. Yetkin olmayan,hatalı ve yanıltıcı raporlamalar sonucunda kaç kişinin diyetinden hangi önemli besin maddelerinin uzaklaştırıldığını ve bunun sağlığımıza maliyetini maalesef bilemiyoruz. Ancak emin olduğum şey zorunlu olmadıkça özel besin gruplarının diyetten uzaklaştırılmasının bilimsel yanının olmadığıdır.
Tüm değerlendirilmeleriniz sonucunda ben yine de bu testi yaptırmak istiyorum diyebilirsiniz. Bu durumda önerim ilgili firmadan hiç olmazsa birinci aşama tarama testini isteyin ki daha ucuz ve doğru bir süreç izlemiş olun. Bu tavrınız,hizmeti sunan firmaları da doğrudan en karlı testi satmak yerine doğru sıralama içinde test yapmaya zorlayacaktır. Bu konuda firmaları uyarmalıyız,çünkü;herhangi bir İngiliz,Alman veya Avrupa ülkesi vatandaşının aldığı kadar doğru yönlendirme ve danışmanlık hizmetini almayı sizin de hakettiğiniz açıktır.
Doç. Dr. İbrahim Ünsal
