Latince adı:Allium sativum
5-30cm yükseklikte,yeşilimsi beyaz veya pembe çiçekli,otsu bir kültür bitkisidir. Nadir olarak tohum bağlar. Bu nedenle soğancıkları (diş) ile üretilir. Ülkemizde “Beyaz sarımsak”ve “Siyah sarımsak”olmak üzere 2 çeşit yetiştirilmektedir. Vatanının orta Asya stepleri olduğu sanılmaktadır.Beyaz veya pembemsi renkli,az adette soğancıkdan (diş) meydana gelir. Dişlerin hepsi bir arada bir kabuk tarafından sarılmışlardır. Çok kuvvetli ve keskin bir kokusu ve yakıcı bir lezzeti vardır.
Bileşimi:Sarımsak başında %84.09 su,%13.38 organik madde,%1.53inorganik madde içerir. Ayrıca;22 çeşit kükürt bileşiği,17çeşit aminoasit,germanyum,çinko,A,B1 ve C vitaminleri vardır. Karbonhidratlar (sakkaroz,glikoz),vitaminler (A,B,C ve E) ve eterli uçucu yağ (alliin,allicin,ajoen),scordein,selen ile dişilik ve erkeklik hormonlarına benzer maddeler taşımaktadır. Bu uçucu yağda özellikle allil disülfür bulunmaktadır. Bu bileşik kükürtlü bir amino asit olan alliin’in alliinaz isimli ferment etkisi ile parçalanarak allicin’i vermesi,allicin’in de,su buharı veya su karşısında,allil disülfür’e dönüşmesi sonucu meydana gelir. Sarımsağa özel koku ve lezzeti veren taşıdığı kükürtlü uçucu yağdır.
Sarımsağın faydaları:Eski çağlardan beri bilinen ve kullanılan bir drog’dur. Orta çağda özellikle salgın hastalıklar (kolera,veba gibi) ile mücadelede kullanılmıştır. Antiseptik,idrar artırıcı,safra salgılarını artırıcı,solucan düşürücü (özellikle askarit ve oksiyürlere karşı),iştah açıcı,tansiyon ve kolesterol düşürücü,kanı sulandırıcı ve bağışıklık sistemini güçlendirici etkilere sahiptir. Antiseptik etki taşıdığı allicin’den ileri gelmektedir. Antiseptik ve bağışıklık sistemini güçlendirici etkisi vardır. Kanser oluşma riskini azalttığı ve kanser tedavisinde kullanılabileceği yönünde pek çok söylem bulunmaktadır.
Kalp Damar Hastalığına Karşı:Sarımsağın yüksek kan basıncı,yüksek kolesterol ve trigliserid seviyelerini düşürmek suretiyle kalp hastalıklarına karşı koruma sağladığı yapılan araştırmalarda ortaya konmuştur. Tavşanlarda yapılan çalışmalarda önceden oluşmuş arterosklerotik birikimlerin ve lezyonların bile düzenli sarımsak tüketimi ile geriye döndürülebileceği görülmüştür. Hindistan’da iki gruba bölünmüş 432 koroner hastası ile yapılan çalışmalarda,üç yıl sonra sarımsak verilmeyen grupta bulunan hastalardaki ölüm oranının,sarımsak verilenlerdekinin yaklaşık iki katı olduğu,sarımsak verilenlerde kalp krizi geçirme oranının,tansiyon ve kandaki kolesterol seviyesinin daha düşük olduğu görülmüştür.
Kolesterole Etkisi:Sarımsağın gerek zararlı LDL kolesterol’ün sentezini inhibe etmek,gerekse kandaki faydalı HDL kolesterol’ün miktarını artırmak suretiyle toplam kan kolesterolünü düşürdüğü tespit edilmiştir. Laboratuar farelerinde yapılan çalışmalarda,diyetlerine sarımsak eklenen farelerin kan ve doku örneklerinin daha az lipid içerdiği,aynı zamanda karaciğerlerindeki kolesterol ve trigliseridlerin de daha düşük seviyelerde olduğu bildirilmiştir. Sarımsak ne kadar fazla tüketilirse kolesterol düşürme etkisinin de o kadar fazla olduğu görülmüş,dünyadaki çeşitli populasyonlarda yapılan epidemiyolojik çalışmalarda sarımsak tüketimi ile kardiovasküler rahatsızlıklar arasında ters orantı olduğu tespit edilmiştir.
Antioksidan Olarak:Özellikle son on-onbeş yıl içerisinde sık kullanılan bir kelime haline gelen antioksidan terimi,vücudumuzun hücrelerini zarar verme potansiyeline sahip oksidasyon ajanlarına veya serbest radikallere karşı korunmamıza yardımcı olan C,E ve A vitaminleri,beta karoten,bioflavonoidler ve selenyum gibi maddeleri kapsamaktadır. Sarımsağın içerisinde de fevkalade bir antioksidan olan sülfihidril bol miktarda bulunmakta,ancak çiğ sarımsak bu etkiyi göstermemekte,hatta istenmeyen kısmi bir oksidan etkiye sahip bulunmaktadır. Sarımsak,radyasyona karşı da bir koruma sağladığından,serbest radikallerin zararının azaltılmasına yardımcı olmakta,bu beyanda kanser ve prematüre yaşlanma gibi dejeneratif hastalıkların gelişme riskini de önemli düzeyde azaltabilmektedir. Sarımsak ayrıca hücreleri serbest radikallerin zararından korumaya yardımcı olan sistein,glutamin,izolösin ve metionin gibi amino asitleri de ihtiva etmektedir. Sarımsağın bu antioksidan özelliğini hasadından sonra altı ay kadar muhafaza ettiği belirlenmiştir.
Dyt. Müge Özyurt