Çölyak Hastalığı genetik olarak glutene duyarlı bireylerde görülen ve gluten içeren besinlerin alınması sonucunda gelişen,ince barsak iltihaplanması ile karakterize bir hastalıktır.Çölyak sprue,glutene duyarlı enteropati veya nontropikal sprue isimleri ile de anılmaktadır.
Çölyak hastalığı sağlıklı bir toplumda 1/100-1/300 oranında görülmektedir.Birçok hastada belirtiler belirgin değildir.Sindirim sistemi yakınmaları olmadan da hastalık görülebilmektedir.Hastalık sıklığının görüldüğünden daha fazla olduğu ve belirgin bulgusu olmayan birçok hastanın tanı almadan yaşamını sürdürdüğü düşünülmektedir.Çölyak hastalarının yakın akrabalarında hastalık olasılığının daha yüksek olduğu(%10)bilinmektedir.Ayrıca şeker hastalığı,bağışıklık sistemi hastalıkları ve Down sendromu gibi hastalıklarla beraber görülme riski yüksektir.
Hastalığın görülme sıklığı buzula benzetilmekte ve sadece su üzerinde görülen kısmı kadar tanı konulabilmektedir.Yani tanısız olgular tanı konulan olgulardan daha fazladırDiyette gluten bulunmadığı sürece hastalık ortaya çıkmaz.Bu yüzden buğdayın beslenmede önemli yer tuttuğu ülkelerde sık görülürken,Çin,Japonya da nadir görülür.Ülkemizde okul çağı çocuklarda çölyak hastalığı görülme sıklığı %0,47 olarak bulunmuştur.
Çölyak hastalığı genetik olarak yatkın bireylerde buğday arpa çavdar ve yulaf içindeki gluten peptitleri ile barsağın karşılaşımasının ardından hem humoral hem de hücresel bağışıklık yanıtının oluşması sonrası barsağın iltihaplanması sonucu oluşur.Barsakdaki fırçamsı yüzey harabiyete uğrar,emilim bozulur.Barsak mukozasındaki değişiklikler besin maddelerinin sindirimini ve emilimini olumsuz etkiler.Özellikle demir,folik asit gibi kan yapımının ana elemanlarının emilimi bozulur.Tedavi sürecince glutenin diyetten uzaklaştırılması ile barsak yapısında süratli düzelme sağlanır,iltihap düzelir ve emilim normale döner.
Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır.Monozigot ikizlerde birinde hastalık varsa diğerinde görülme olasılığı %70 oranında yüksek bulunmuştur.
Çölyak hastalığı çok farklı semptom ve bulgularla kendisini gösterebilen bir hastalıktır Bazı hastalarda hastalığa ait bulgular belirgin iken bazı hastalarda çok hafif olabilmektedir.Bu özelliği nedeni ile hastalık klasik çölyak,atipik çölyak gibi farklı klinik tablolarda değerlendirilmektedir.
Klasik çölyak hastalığında genellikle sindirim sistemi bulguları ön plandadır .Süt çocukları ve küçük çocuklarda büyüme geriliği,kronik ishal,karında şişlik,halsizlik,iştahsızlık,kusma,adele zayıflığı gibi belirtilerle seyreder.Emilim ve sindirim bozukluğu ön plandadır.Demir eksikliği,folik asit eksikliği,D vitamini eksikliği(kemik gelişme bozuklukları),kanamaya eğilim(pıhtılaşma bozuklukları)sık görülür.Ayırıcı tanıda laktoz intoleransı,bazı paraziter hastalıklar(giardiasis) gibi hastalıklar mutlaka araştırılmalıdır.
Atipik çölyak hastalığı ise genellikle daha büyük çocuklar ve erişkinlerde görülmektedir.Genellikle bulgular çök hafiftir ve sindirim sistemi dışı bulguları ön plandadır.Hastalar tek bir belirti yada bulguya sahip olabilir.Boy kısalığı,pubertede gecikme,diş mine defektleri,demir eksikliği yanında sindirim sistemine ait tekrarlayan karın ağrısı,bulantı,kusma,karaciğer enzimlerinde yükselme,kabızlık gibi tipik olmayan bulgulara başvurabilir.Bu hastalarda tanı oldukça zordur,Çölyak hastalığının mutlaka düşünülmesi gerekir.Tipik olmayan belirtili Çölyak hastalığı huzursuz barsak sendromu ile de karışabilir.
AÇIKLANAMAYAN DEMİR,FOLİK ASİT,B 12 VİTAMİN EKSİKLİĞİ,KEMİK GELİŞME PROBLEMLERİ,TEKRARLAYAN KARIN AĞRISI,KARIN ŞİŞLİĞİ,SERUM ALBÜMİN DÜZEYİNDE DÜŞME GİBİ DURUMLARDA ÇÖLYAK HASTALIĞI AKLA GETİRİLMELİDİR.
Prof. Dr. Nadir Kaya