Hazırlayan:Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. Hülya Kuşoğlu ve Tıbbi Mikrobiyoloji Uzmanı Dr.Görkem Yaman
Escherichia coli (E.coli) bakterisi gastrointestinal sistemde yer alan ve normal barsak florasının üyesi sayılan bir bakteridir. Ancak bazı E.coli suşları toksin üreterek ciddi enfeksiyonlara sebep olabilir. Bu toksini üreten E.coli türleri şiga-toksin üreten E.coli veya verotoksin üreten E.coli olarak isimlendirilirler. Şiga toksin üreten E.coli,Shigella türlerinde görülen toksine benzer yapıda toksin üretmesinden dolayı bu şekilde isimlendirilmiştir. Bu toksini üreten bakteride enfeksiyon dozu düşüktür,yani 100 yada daha az sayıda mikroorganizma enfeksiyon oluşturmak için yeterlidir. En önemli virulans faktörlerden olan şigatoksine ait reseptörler barsak ve böbrek hücrelerinde bulunur. Toksin böbrekte akut böbrek yetmezliği ve kanamalardan sorumludur ve oluşan klinik tabloya Hemolitik Üremik Sendrom denmektedir.
Kaynağı:
Enterohemorajk E.coli gibi patojen E.coli suşlarının ana kaynağı başta inekler olmak üzere otlanarak beslenen hayvanlardır. Bu hayvanların barsaklarında başka EHEC türleri de bulunabilir ve bunlar insanlar için her zaman hastalık yapıcı özellikte olmayabilirler. Bu hayvanların etleri yanlış kesim uygulama yöntemleri veya hijyen kurallarına yeterince dikkat edilmemesi nedeniyle dışkı ile temas sonrası kontamine olabilir. Hayvan dışkısı besin zincirine karışarak yani diğer besin türlerini (süt,sebzeler vb.) ve suları kontamine ederek hastalığın yayılmasına neden olabilir. Ayrıca yakın temas ile kişiden kişiye yine fekal-oral yolla insanlar arasında da bulaş olabilir. İyi pişmemiş etler,pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri,iyi yıkanmamış veya kontamine su ile yıkanmış sebzelerin çiğ tüketimi,kontamine içme suyu içilmesi salgınların ortaya çıkmasına neden olabilir.
Klinik seyir:
İnsanlar kontamine olmuş su ve gıdaları tüketerek enfeksiyonu kapabilirler. Ortalama 3-4 günlük bir inkübasyon süresinden sonra çeşitli gastrointestinal semptomlar başlayabilir. Bu belirtiler ateşin daha nadir görüldüğü hafif-ağır kanlı ishal olabileceği gibi enfeksiyon daha ciddi komplikasyonlarla da gidebilir. Barsakta çoğalan bakteri vücuda girdikten 7-10 gün içinde hastalık belirtileri görülmeye başlanır. Bakteri toksin üreterek kanlı ishal yaptığı gibi kan dolaşımına geçerek başta böbrek olmak üzere organlara hasar vermektedir. En ürkütücü komplikasyon “Hemolitik Üremik Sendrom (HÜS)”olarak isimlendirilen akut böbrek yetmezliği,kanamalar ve nörolojik belirtilerin görüldüğü klinik tablodur. Antibiyotik tedavisi ile ilgili farklı bilimsel çalışmalar farklı sonuçlara ulaşmış olsa da genel yaklaşım antibiyotik kullanımının hastalığın seyrine fayda etmediği hatta bazı vakalarda HÜS gelişimini hızlandırdığı yönündedir. HÜS gelişmesi halinde mortalite oranı %3-5 arasında öngörülmektedir.
Tanı:
E.coli basilleri O (somatik) H (flagella) ve K (kapsül) yüzey antijenlerine göre sınıflandırılırlar ve serotip olarak isim alırlar.Değişik hastalıklarda farklı kökenleri olan E.coli suşları olduğundan bu sınıflandırmalar önem kazanmaktadır. EHEC suşları ile oluşan salgın ve sporadik vakalarda farklı O:H serotiplerine rastlanmaktadır. HÜS tablosuna neden olan E.coli O157:H7 serotipi en çok bilinen olsa da başka serotipler de nadiren bu enfeksiyona sebep olabilir.
Salgın durumunda EHEC enfeksiyonu olduğunu kanıtlamak için aşağıdaki testlerden en az bir tanesi pozitif olarak rapor edilmelidir:
1-Toksinin gösterilmesi
- Dışkı kültüründe patojen bakterinin tespiti ve ELİSA yöntemi ile sigatoksinin varlığının gösterilmesi
- Zenginleştirilmiş dışkı kültürü veya E.coli izolasyonu sonrası PCR yöntemi ile şigatoksin geninin tespit edilmesi.
2- Serolojik yöntemler
- E.coli serogrubuna karşı oluşmuş anti-lipopolisakkarit (LPS) Ig M varlığı (ELİSA veya western-blot yöntemi ile)
- E.coli serogrubuna karşı oluşmuş iki dışkı materyalinde artan anti LPS Ig G titresinin gösterilmesi
Tedavi:
Hastaların çoğu semptomatik tedavi yaklaşımı ile 5-10 gün içerisinde iyileşirler. Dünya sağlık örgütü (DSÖ) EHEC ile enfekte olmuş hastalarda antibiyotik ve ishali durdurucu ilaçlarla tedavi önermemektedir. Antibiyotik kullanımı ya da barsak hareketlerini yavaşlatan tedavi yaklaşımları komplikasyonların ortaya çıkma ihtimalini arttırmaktadır.Yine DSÖ hastaların kendi kendilerini tedavi etmeyip tıbbi yardım istemeleri gerektiğini de tavsiye etmektedir.Tedavide sıvı desteği en önemli yeri tutmaktadır. HÜS tablosu gibi hayatı tehdit edici komplikasyon varlığında kan nakli ve diyaliz desteği gerekebilir.
Korunma yolları:
Enfeksiyondan korunmanın en etkili yolu hijyen kurallarına azami düzeyde uymaktır. Gıdaların hazırlık aşamasında,yemek yemeden,önce tuvalet kullanımından sonra eller mutlaka temiz su işe yıkanmalıdır. Pişirilmeden tüketilecek gıdaların temiz su ile bol bol yıkanmalıdır. Pişirilerek tüketilen gıdaların,özellikle etlerin,70 ºC veya daha yüksek ısıda pişirilmesi gerekir.Süt ve süt ürünleri pastörize edilmiş olarak tüketilmelidir.
Kontamine olma ihtimali olan sularda yüzmemek de etken bakterinin su ile ağızdan alınmasını önlemek için dikkat edilmesi gereken bir konudur.
2011 Almanya salgını
Almanya 22 Mayıs 2011 tarihinde EHEC bakterisine bağlı kanlı ishal ve HÜS olgularında artış görüldüğünü bildirdi. 2 Mayıs tarihinden başlayarak Avrupa birliğine bağlı ülkeler arasında görülemeye başlayan salgın ile ilgili Avrupa Hastalık Kontrol Merkezi (ECDC) 15 Haziran 2011 saat 11:00 itibariyle 3325 olgu ( 2508 HÜS ile komplike olmayan,817 HÜS ile komplike) bildirmiştir. Toplam 36 ölümle sonuçlanan olgulardan 23 tanesinde HÜS görülmemişken,13 olgu HÜS ile komplike olgular arasından olmuştur. Yani HÜS ile komplike olmayan olgularda ölüm oranı %0.51 iken HÜS ile komplike olgularda ölüm oranı %2.8 olarak hesaplanabilir.
Toplam 3325 olgunun 3228 tanesi Almanya’da tespit edilmiş olup özellikle ülkenin kuzey bölgesinde görülmüştür.
Günümüzde bildirilmiş olan Enterohemorajik E.coli’ye bağlı HÜS tablosu sıklıkla 5 yaş altı çocuklarda görülmüşken Almanya’daki bu salgında olguların büyük çoğunluğu erişkin kişilerde görülmüştür.Hastaların yaklaşık %70’i kadın hastalar olarak tespit edilmiştir.
EHEC ve buna bağlı HÜS olgularında en sık görülen serotip O157:H7 olmakla beraber bu salgında laboratuvar tetkikleri sonucu salgına neden olan patojenin EHEC O104:H4 serotipi olduğu tespit edildi.
Günümüz bilgileri 1996 Japonya’da görülen EHEC salgını sonrası en yaygın EHEC salgını olarak Almanya salgının olduğunu göstermekte. Japonya’da görülmüş olan patojen O157:H7 iken Almanya salgınına neden olan serotip daha nadir görülen bir tiptir.
Avrupa Hastalık Kontrol Merkezi Almanya salgının kaynağı henüz kesinleşmemiş olmakla beraber gıda zinciri ile yayılma ihtimali nedeniyle hastalığın görüldüğü ülkelerde el yıkama,iyi pişmiş et tüketimi ve iyi yıkanmış sebze tüketimi konusunda insanları uyarıcı bildiriler yayınlamaktadır.
Not:23 Haziran itibarı ile ölüm sayısı 43’e yükselmiştir.
Kaynaklar
1-www.euro.who.int/en/what-we-do/health-topics/emergencies/international-health-regulations/ehec-outbreak-in-germanyWHO,Public health review of the Enterohaemorrhagic E.coli outbreak in Germany,10 June 2011
2-www.cdc.gov/ecoli/2011/ecoliO104,Shiga toxin-producing E.coli O104:H4 infections in Germany,outbreak notice
3- Mellmann A,Bielaszewska M,Analysis of collection of Hemolytic uremic syndrome –associated Enterhaemorrhabic E.coli .Emerging Infectious Diseases,CDC,Vol 14,No 8,2008
4- Europian Center for Disease Prevention and Control,Outbreak of Shiga toxin-producing E.coli in Germany
5- Deutsche Gesellschaft für Infektiologie,EHEC Infection and antibiotic therapy
6- Fındık D,Escherichia türleri.Topçu A,Söyletir G,Doğanay M,Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyolojisi,İstanbul:Nobel Kitapevi 2008:2136
7-Takeda Y,Vibrio parahemolyticus,enterotoxigenic E.coli,enterhaemorrhagic E.coli and Vibrio cholerae.Proc.Jpn.Acad.Ser B 87 (2011)
8-Berger CN,Sodha SV et al,Fresh fruits and vegetables as vehicles for the transmission of human pathogend.Environ.Microbiol.2010 Sep.12 (9)2385-97
9-Karpman D,Sartz L,Pathophysiology of typical hemolytic uremic syndrome,Semin Thromb Hemost. 2010 Sep;36(6):575-85
10-Garcia A,Fox LG,Zoonotic enterhaemorrhagic Escherichia coli:One health perspective.ILAR J,2010;51(3):221-32
Sağlık Editörü