Polikistik over sendromlarının yaklaşık % 10 gibi küçük bir grubunda hastalığın oluşumu genetik faktörlerdendir. Ancak PKOS hastalığı oluşumu hakkında bilgiler genellikle çok sınırlıdır. Bu hastalıkta;beyin ile yumurtalık arasındaki hormonal denge bozulması sonucunda over kaynaklı androjen artışı ve artmış androjene ait klinik şikayetler vardır. Bu şikayetler;Tüylenme,sivilce,ciltte yağlanma,saç dökülmesi,adet düzensizlikleri,yumurtlama olmama,çocuk olmaması,düşük olması,ileri dönemlerde kalp damar hastalıkları,şeker hastalığı riski,yüksek tansiyon riski,rahim kanseri olarak sıralanabilir.
Adet göremeyen kadınların % 30-50’si,az sayıda adet gören ya da iki adet arası uzun olan kadınların % 90’ı,sivilcelenme artışı olan yetişkin kadınların % 95’i ve erkeklik hormonu artışı olan kadınların % 95’ine PKOS tanısı konmaktadır. Bu kadar çok rastlanmakla birlikte,hastalık hakkında bilinmeyenler oldukça fazladır.
PKOS Teşhisi Nasıl Yapılıyor?
PKOS teşhisi için aşağıdaki kriterlerden en az iki tanesinin olması gerekmektedir .
- Adet aralarının uzaması ya da adet olmaması ya da yumurtlama olmaması
- Klinik (Tüylenme,sivilcelenme,ciltte yağlanma,saç dökülmesi gibi) ya da hormonal hiperandrojenemi (Kanda androjen hormonlarının artması) bulguları.
- Polikistik yumurtalıklarının ultrason ile görülmesi,kadınların rutin ultrason muayenelerinde % 20-33 oranında polikistik yumurtalıklar izlenebilir. Polikistik yumurtalıkların görülmesi her zaman PKOS hastalığı olduğu anlamına gelmez. Ancak bunların 2 ya da 3 ‘ünde PKOS hastalığı bulunmaktadır. İnsülin direnci ile birlikte PKOS hastaları genellikle şişmandırlar. Ancak fark insülin etkinliğinde ve aktivasyonundaki değişimden kaynaklanmaktadır. Direncin nedeni tam olarak tespit edilememiştir. Bu hastalarda insülin dokularda etkili olamadığı için (doku direncinden dolayı) etkisini sağlayabilmek için normalden fazla salgılanmaya başlar ve bu artış beyindeki dokularla yumurtalık arasındaki hormonal dengeyi bozarak androjen hormonlarının artışı,adet düzensizlikleri,tüylenme,sivilcelenme,saç dökülmesi,kısırlık gibi polikistik over sendromu hastalığının tüm belirtilerini gösterir. Hastalık tedavi edilmezse hayatın ileri dönemlerinde erkeklik hormonu artışı,şişmanlık ve insülin hormonu etkisi ile kemik dokularında büyüme,rahim kanseri,meme kanseri,kan yağlarının artışı,hipertansiyon,damar sertliği ve kalp damar hastalığı risklerinde,belirgin artış gösterir. Bu riskler,insülin rezistansı görülmeyen klasik PKOS hastalığına göre daha fazla görülmektedir.
Polikistik Over Sendromlu Hastaların Tedavisi
- PKOS’lu hastalar "normalden fazla kiloya sahipse",diyet ve egzersizle kilolarının azaltılması ya da polikistik over çevresindeki yağ dokusu oranının azaltılması tedavinin en önemli aşamasını oluşturur. Diyet uygulamasında amaç kalori alımını düzenlemek,yağ,karbohidrat,protein dengesini sağlamaktır. Ayrıca lifli yiyecekler,üzüm,soya fasulyesi,yeşil çay,folik asit kaynağı olarak hububatlar,A-B-D vitamininden zengin diyet alması tavsiye edilir.
- "Tüylenme"artışı ile müracaat eden PKOS’lu hastalarda,androjen metabolizmasına yönelik uygun ilaç tedavisi en az 6 ay uygulandıktan sonra epilasyon ya da tüy dökücü krem tedavisinin yapılması uygundur.
- PKOS hastalığı olan kişi özellikle "ciltte yağlanma ve sivilcelenmeden"şikayet ediyorsa:androjen oranı ya da etkinliğini azaltan uygun ilaç tedavisi ve ciltteki sivilcelere yönelik uygun ilaç tedavisi verilir.
- PKOS tanısı olan kişi "adet düzensizliğinden"şikayet ediyorsa,androjen metabolizmasına yönelik uygun ilaç tedavisi ve/veya adet düzenleyici doğum kontrol hapları verilebilir.
- PKOS olan kişi "çocuğunun olmamasından"şikayetçi ise:bu kişilerde genellikle adet düzensizliği ile yumurtlama olmaması birlikte bulunur. Bu kişilerde yumurtlama oluşmasını sağlayıcı ilaç tedavileri denenir. İlaç tedavileri ile yanıt alınmazsa laparoskopik yöntemle yumurtalıklara uygulanan küçük cerrahi tedaviden sonraki ilk 2 yılda adetlerin düzene girmesine,yumurtlamaya ve gebeliğin oluşmasına olanak sağlayabilmektedir. Eğer bu yöntemlerle gebelik elde edilememişse,uygun tüp bebek yöntemi denenerek gebelik oluşmasına yardımcı olunur.
- Eğer PKOS hastalığı olan kişide "insülin direnci"tespit edilmişse:Bu kişiler genellikle normalden fazla kilolu oldukları için tedavide genel prensip diyet ve egzersizin ilk planda tutulmasıdır. ID-PKOS hastaları ilk 5 maddedeki şikayetlerle müracaat ederlerse tedavi aynıdır. Ancak bu tedavilere ek olarak insülin direncini azaltıcı ilaç tedavileri de eklenmektedir.
Doç. Dr. Birol Vural