Kolesterol testi sayesinde atardamarların daralmasına veya tıkanmasına (ateroskleroz) sebep olan plak oluşumları riski tespit edilebilir. Yüksek kolesterol seviyesi genellikle belirti ve semptomlara yol açmaz. Bu yüzden kolesterol testi önemli bir araçtır. Yüksek kolesterol seviyeleri genellikle kalp hastalıkları için yüksek bir risk faktörüdür.
Neden yapılır
Yüksek kolesterol tek başına belirti veya semptomlara yol açmaz. Tam kolesterol testi kolesterolünüzün yüksek olup olmadığını ve kalp krizi riskine sahip olma oranınızı tespit etmek için yapılır. Aynı zamanda lipit panel veya lipit profili olarak da adlandırılan tam kolesterol testi kandaki 4 tip yağları (lipit) hesaplar:
- Toplam kolesterol. Kan kolesterol içeriğinin bir özetidir.
- Yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) kolesterol. Genellikle ‘iyi huylu’ kolesterol olarak adlandırılır çünkü LDL kolesterolünün taşınmasına yardım etmektedir. Böylelikle atardamarların açık kalmasını ve kanın daha rahat bir şekilde akmasını sağlar.
- Düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) kolesterol. Genellikle ‘kötü huylu’ kolesterol olarak adlandırılır. Kanda yüksek miktarlarda bulunması arterlerde tortu (plak) oluşumuna (ateroskleroz) ve kan akışının azalmasına yol açar. Bu plaklar bazen yerinden koparak kalp krizi veya felce sebep olmaktadır.
- Trigliseritler. Kandaki yağ türlerinden biridir. Yemek yediğinizde vücudunuz ihtiyacı olmayan kalorileri trigliseritlere çevirir ve yağ hücrelerinde depolar. Yüksek trigliserit seviyeleri obezite, çok fazla yeme, alkol alma, sigara içme, hareketsiz olma veya yüksek kan şekeri seviyeleri ile diyabete sahip olma durumlarıyla bağdaştırılır.
Kimler kolesterol testine girmelidir?
20 yaş veya üzerindeki tüm yetişkinler her 5 yılda bir kolesterol testine girmelidir. İdeal olarak yirmili yaşlarda kolesterol testlerine başlanılması gerekir. Bu testleri nispeten sağlıklı olduğunuz dönemlerde yaptırmalısınız. Akut hastalık, kalp krizi veya şiddetli stres kolesterol seviyelerini etkileyebilir. Özellikle şu durumlarda kolesterol testinin yapılması önemlidir:
- Aile geçmişinde yüksek kolesterol veya kalp hastalığı varsa
- Obezite
- Fiziksel olarak pasif
- Diyabet
- Yüksek yağ içeren bir beslenme düzenine sahip olmak
- 45 yaşının üzerinde bir erkek veya 55 yaş üzerinde bir kadın olmak
Bu faktörler yüksek kolesterol ve kalp krizi riskinizi artırmaktadır. Yüksek kolesterolünüz varsa doktorunuz daha sık testlere girmenizi isteyebilir. Test sonucunuz anormal ise doktorunuzla ne sıklıkta testlere girmeniz gerektiği hakkında görüşün. Ayrıca aile geçmişinde güçlü bir erken kalp hastalığı geçmişi varsa doktorunuz standart bir kolesterol testinin parçası olmayan lipopretin gibi diğer risk faktörleri için test yapılmasını istebilir. Kolesterol genellikle hamilelik sırasında yükselmektedir. Bu sebeple hamile kadınlar hamilelik sonrasında kolesterol testinin yapılması için en az 6 hafta beklemelidir. Aynı durum hasta, kalp krizi geçirmiş, ameliyat olmuş veya kaza geçirmiş kişiler için de geçerlidir. Anabolik steroid, beta blokerleri, epinefrin, oral kontraseptif ve vitamin D gibi bazı ilaçların kolesterol seviyesini artırdığı bilinmektedir. Testin yapılmasını isteyen doktorun aldığınız tüm ilaç ve takviyelerin farkında olduğundan emin olun.
Çocuklar ve kolesterol testi
Kolesterol test yaşı ikiye 2’ye kadar düşmektedir fakat tüm çocukların kolesterol testinden geçmesi gerekmez. Amerikan Pediyatri Akademisi, 2-10 yaş aralığındaki çocuklardan, sadece ailesinde yüksek kolesterol geçmişi veya prematüre koroner arter hastalığı olanlara kolesterol testini tavsiye eder. Çocuğunuzun doktoru, ilk test sonuçlarının anormal seviyeler göstermesi halinde testin tekrarlanmasını isteyebilir. Ailenizde genç yaşta oluşan koroner arter hastalık geçmişi varsa doktorunuz tavsiye edilenlerin ötesinde daha sık kolesterol testlerine girmenizi tavsiye edebilir. Ayrıca Amerikan Pediyatri Akademisi; bir çocuğun yüksek kolesterol açısından aile geçmişi bilinmiyorsa ve çocuk obezite, yüksek kan basıncı veya diyabet gibi yüksek kolesterol risk faktörlerine sahipse testin uygulanmasını tavsiye eder.
Riskler
Kolesterol testi yapmak çok az risk barındırır. Kanın alındığı bölgede ağrı veya hassasiyet gözlenebilir. Nadir olarak görülmekle birlikte bu bölge enfeksiyon kapabilir.
Nasıl hazırlanılır
Genellikle testten 9-12 saat öncesi su dışında hiçbir şey yiyip içmeyerek perhiz yapmanız gerekir. Bazı bulgular perhizin kolesterol seviyesinde değişime sebep olmadığını göstermiştir fakat doktorların çoğu hastadan perhiz yapmasını ister. Test saatine kadar su içebilirsiniz fakat kahve, çay ve diğer içeceklerden kaçının.
Doktorunuza başka yapmanız gereken özel bir hazırlık olup olmadığını sorun. Doğum kontrol hapı gibi bazı ilaçlar kolesterol seviyesini yükseltebilmektedir. Bu sebeple bu tür ilaçlar kullanıyorsanız doktorunuz testten birkaç gün önce bu ilaçları bırakmanızı isteyebilir. Fakat hastanın ilacı düzenli kullandığı bazı durumlarda doktorlar, ilacın kolesterol seviyesi üzerindeki etkisini görmek amacıyla kullanmaya devam etmesini isteyebilir.
Karşılaşabileceğiniz durumlar
Prosedür sırasında
Kolesterol testi bir kan testidir ve genellikle hastanın perhiz yapması gerektiği için sabah saatlerinde gerçekleştirilir. Çoğunlukla koldan olmak üzere bir damardan kan alınır. İğne enjekte edilmeden önce pikür noktası antiseptikle temizlenir ve kolun üst kısmına elastik bant sarılır. Bu şekilde kol damarlarının kanla dolması sağlanır. İğne enjekte edildikten sonra az miktarda kan şırınga veya viyale alınır. Daha sonra bant alınarak dolaşımın eski haline gelmesi sağlanır ve kan viyale akmaya devam eder. Yeterli miktarda kan alındıktan sonra iğne çıkarılır ve pikür bölgesine bandaj takılır. Tüm prosedür birkaç dakika sürer ve nispeten ağrısız bir yöntemdir.
Prosedür sonrası
Test sonrası için almanız gereken özel tedbirler yoktur. Eve dönerken arabayı sürebilir ve günlük işlerinizi yapabilirsiniz. Perhiz yapıyorsanız test sonrasında yemek için atıştırmalıklar götürmek isteyebilirsiniz. Sonuçların çıkması birkaç gün alır. Doktorunuz test sonuçlarının ne anlama geldiğini size anlatacaktır. Sonuçlar yüksek kolesterol seviyesine işaret ediyorsa doktor muhtemelen birkaç hafta ya da ay sonra testi tekrarlar. Anormal kolesterol seviyesine dayalı bir tedaviye başlamadan önce, kesin sonuç elde etme amacıyla belirli bir süre içinde bir dizi testlerin yapılması normaldir.
Sonuçlar
Amerika’da kolesterol seviyeleri desilitre başına miligram bazında ölçülür (mg/dL). Kanada ve çoğu Avrupa ülkesinde ise litre başına milimol (mmol/L) bazında ölçülür. Test sonuçlarını yorumlamak için şu genel bilgileri kullanın.
Amerikan Kalp Birliği (AHA), ideal trigliserit seviyesi olarak 100 mg/dL (1.3 mmol/L) veya altını tavsiye etmektedir. Ayrıca AHA bu ideal seviyenin kalp sağlığını geliştirdiğini belirtir. Fakat bu seviyeye ulaşmak için ilaç tedavisini önermemektedir. Bunun yerine, o seviyeye ulaşmaya çalışanlar için diyet, kilo verme ve fiziksel aktiviteler gibi yaşam tarzı değişiklikleri önerilir. Altında yatan sebep ise trigliseritin diyetsel ve yaşam biçimi değişikliklerine genellikle olumlu cevap vermesidir.
Bir kolesterol testinde en yaygın biçimde ölçülen veya hesaplanan 4 ana kategori vardır; toplam kolesterol, LDL kolesterol, HDL kolesterol ve trigliseritler. Fakat, çoğu doktor kandaki diğer maddeleri incelemeye yönelmeye başlamıştır. Kandaki diğer maddelerin testi alınan aynı kan örneği üzerinde yapılır ve standart bir lipit panel ya da profil kolesterol testinin yerine geçmek için değil; tamamlayıcı test olarak gerçekleştirilir.
Test sonucu kolesterol seviyesinin yüksek olduğunu gösteriyorsa cesaretinizin kırılmasına izin vermeyin. Sigarayı bırakma, egzersiz yapma ve sağlıklı yiyeceklerle beslenme gibi yaşam biçimi değişiklikleriyle kolesterol seviyenizi düşürebilirsiniz. Bu değişiklikler yeterli olmazsa kolesterol düşürücü ilaçlar yardımcı olabilir. Doktorunuzla sizin için en uygun kolesterol düşürme yöntemi hakkında görüşün.
Kadınlar ve kolesterol test sonuçları
Östrojen hormonu kadınlarda daha yüksek HDL (iyi kolesterol) ve trigliserit seviyelerine yol açar. Normalden daha yüksek trigliserit seviyeniz varsa doktorunuzla konuşun. Kalp riski taşıyan ve yüksek LDL seviyesine sahip çoğu kadın kolesterol düşürücü ilaçlardan faydalanabilir. Menopoz döneminde kadınların kolesterol seviyeleri değişebilir. Regl dönemi tamamen sona erdikten sonra kolesterol tekrar testi yaptırmak iyi bir fikir olabilir çünkü kolesterol seviyeleri değişkenlik göstermektedir.
Sağlık Editörü
