Anksiyete Bozuklukları
Anksiyete bozuklukları aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir.
- Yaygın Anksiyete Bozukluğu
- Panik Bozukluk
- Özgül Fobi
- Sosyal Fobi
- Obsesif-Kompulsif Bozukluk
- Posttravmatik Stres Bozukluğu
YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU
Panik bozukluğunun olmadığı,belirgin,yaygın,kontrolü güç olan kronik anksiyete durumları için kullanılır. Bu sendromun temel ölçütü en az 6 ay boyunca anksiyete yaşanması gereğidir. Kadınlarda erkeklere göre daha sıktır . Klinik özellikleri içinde yaygın ve yoğun bir anksiyete,huzursuzluk,irritabilite,titreme,baş ağrısı,terleme,çarpıntı,mide yakınmaları,boğulma hissi,endişeli beklenti gibi belirtiler ön plandadır.
PANİK BOZUKLUK
Kendiliğinden ve beklenmedik bir biçimde ortaya çıkan panik ataklarla giden bir klinik tablodur. Panik atak aniden ve beklenmedik biçimde ortaya çıkan,bedensel belirtilerin eşlik ettiği yoğun bir anksiyete nöbetidir. Ataklarda çarpıntı,terleme,titreme,nefes darlığı,boğulma hissi,göğüs ağrısı,bulantı,baş dönmesi,sersemlik,kontrolünü kaybedeceği korkusu,çıldıracağı korkusu,ölüm korkusu,uyuşma ve karıncalanmalar,üşüme,ürperme,çevrenin değiştiği duyguları gibi belirtilerden 4 ya da daha fazlasının olması gerekir.
ÖZGÜL (SPESİFİK) FOBİ
Özgül bir nesne ya da durumun varlığı,ya da bununla karşılaşacak olma beklentisiyle başlayan aşırı,anlamsız bir korkudur. Kişi korkunun aşırı ya da anlamsız olduğunu bilir. Yine de bu durumlarla karşılaşmamak için kaçınma davranışına girer. Fobik uyaranla karşılaşma ile ilgili kaçınma ve korku,kişinin olağan günlük işlerini,mesleki işlevselliğini ya da toplumsal yaşamını belirgin ölçüde bozar.
Örneğin:Yükseklik fobisi,kan fobisi,uçak fobisi vb.
SOSYAL FOBİ
Sosyal ortamlarda (özellikle tanımadığı kişiler,başkalarının yanında,kalabalıkta ) bir eylem gerçekleştireceği ( konuşma,yemek yeme,telefon etme gibi) zamanlarda olumsuz değerlendirileceğinden,aşağılanacağından,küçük duruma düşeceğinden aşırı kaygı duyma ve korkma ile belirlidir.
Başkalarının,ellerinin ya da seslerinin titrediğinin farkına varacakları ile ilgili kaygılarından dolayı toplum önünde konuşmaktan korkabilirler ya da düzgün bir biçimde konuşamıyor gibi görünmekten korktukları için başkaları ile karşılıklı konuşurken aşırı anksiyete duyabilirler.
OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK
Obsesyon (saplantı) yineleyici,ısrarlı,anksiyeteye neden olan,istenmeden gelen benliğe yabancı düşünce,dürtü ya da düşlemlerdir. Kompulsiyon ( zorlantı) ise;obsesyonları kovmak için yapılan,yineleyici,kişinin kendini yapmaktan alıkoyamadığı davranışlar ya da zihinsel eylemlerdir. Kişi obsesyonlarını kendi zihninin bir ürünü olarak görür,mantıksız ya da saçma olduğunu bilir. Obsesyon ve kompulsiyonlar kişinin zamanının harcanmasına,günlük işlerin aksamasına,toplumsal ve mesleki işlevselliğin bozulmasına yol açar. Ortalama başlangıç yaşı 20’li yaşlardır. 4 ana kompulsiyon örüntüsü vardır.
- Bulaşma (kontaminasyon):En yaygın görülenidir. Kişi idrar,dışkı,toz ya da mikrop bulaştığını düşünür. Bu bulaşmanın nesneden nesneye,insandan insana geçtiğine inanır. Bunu yok etmek için yıkama,temizleme eylemlerine girişir,ya da onlardan kaçınmaya çalışır
- Kuşku:Kişi bazı eylemleri yapmadığına,unuttuğuna,ihmal ettiğine inanır ( Kapıyı,musluğu,hava gazını açık bıraktığı şeklinde). Bunu kontrol etme kompulsiyonları izler. Defalarca ocağı,kapıyı kapatıp kapatmadığını kontrol eder.
- Cinsel ya da saldırgan eylem düşünceleri (çocuğunu öldüreceği,cinsel tacizde bulunacağı düşünceleri gibi)
- Simetri-kuralcılık:Bazı durumların belli bir düzen içinde olmasını isteme biçimindedir. Yineleyen eylemler şeklindedir (yemek yeme,yüz yıkama gibi).
POSTTRAVMATİK STRES BOZUKLUĞU
Hemen herkeste ciddi bir sıkıntıya yol açabilecek stresli bir olayla karşılaştıktan sonra ortaya çıkan;travmatik olayın düşlerde ve düşüncede tekrar tekrar yaşanması,travmayı hatırlatan olaylardan ya da durumlardan kaçınma,duygusal tepkisizlik,aşırı uyarılmışlık hali,tetikte olma,irkilme ile giden bir klinik tablodur. Kişi,Travmatik olayı çağrıştıran herşeyden kaçar. Karşılaşmak durumunda kalırsa yoğun anksiyete yaşar. Travmayı tekrar tekrar düşlerinde ve düşüncelerinde yaşar. Kaçınma davranışı nedeniyle insanlardan uzaklaşır,işlevselliği bozulur. Aşırı irkilme,uyarılmışlık durumu,uykuya dalmakta güçlük,konsantre olamama,irritabilite görülebilir. Deprem sonrasında birçok kişide postravmatik stres bozukluğu görülmüştür.
TEDAVİ
İlaçla birlikte diğer psikoterapi yöntemleri ya da bilişsel-davranışçı tedavi uygulanması günümüzde en çok tercih edilen yöntemdir. Bu tedavi içerisinde anksiyete ile ilgili kişinin bilinçlenmesi,rahatsızlığın tanınması ve anksiyetenin neden olduğu bedensel değişimlerle baş edilmesi öğrenilir.
Psikolog Ferahim Yeşilyurt