IgE antikorları aracılığı ile oluşan besin alerjisinin,farkı besin intoleransına göre net bir şekilde görülür. Her iki durumda,immünolojik bir reaksiyondur. Ancak besin intoleransına IgG antikorları aracılık eder. Bunları ayrı ayrı ele alacak olursak;
Besin Alerjisi
Besin alerjisi,vücutta bağışıklık sisteminde bazı reaksiyonlara neden olan ve çeşitli testlerle gözlemlenen ve teşhis edilen bir reaksiyondur. Bağışıklık sistemindeki bir reaksiyon vücuda yabancı madde girdiğinde,vücudu bu yabancı maddeye karşı korumak için gerçekleşir. Besin alerjisi durumlarında,birçok kişiye etkisi bulunmayan besinler bu kişilerde yan etkiler yapabilir(1). Bu yan etkiler hemen gelişir ve çeşitli bölgelerde oluşabilir. Yaygın olan belirtiler şunlardır:
1. Deri:Kaşıntı,yanma,kızartı,ateş,üşüme,karıncalanma,terleme,ürtiker,su toplayarak kabarma,kırmızı lekeler,sivilceler
2. Kulak-burun-boğaz:Burun tıkanıklığı,hapşırma,burun kaşıntısı,burnun devamlı akması. Boğazdan akıntı,boğazda ağrı,kuruluk veya gıcık,damaklarda kaşıntı,kuru öksürük. Kulaklarda çınlama,tıkanma,ağrı,orta derecede sağırlık,baş dönmesi ve dengesizlik
3. Gözler:Görmede bulanıklık,gözlerde ağrı,sulanma,şaşılık,ışıklardan rahatsız olma,gözkapağında seğirme,kaşıntı,düşme,kızarma ve şişme.
4. Solunum:Nefes darlığı,hırıldama,öksürük,bronşlarda mukus oluşumu
5. Kardiyovasküler:Kalpte çarpıntı,nabız hızının artması,düzensiz nabız,kızarma,solgunluk,ateş,üşüme,karıncalanma,ellerde kızarıklık veya morarma,bayılma,omurlarda ağrı.
6. Sindirim sistemi:Ağızda kuruluk,tükürük salınımında artma,pamukçuk oluşumu,dilde acılık,diş ağrısı,geğirme,midede yanma,hazımsızlık,bulantı,kusma,yutmada zorluk,karında gurultu,ağrı,kramplar,ishal,rektumda kaşıntı veya yanma.
7. Genitoüriner:Sık,ağrılı idrara çıkma,idrarını kontrol edememe,vajinal kaşıntı veya akıntı
8. Muskular:Yorgunluk,kas zayıflıkları,eklem ve kaslarda ağrı,gerginlik,göğüs ağrısı,sırt ağrısı,boyun kaslarında spazm.
9. Sinir sistemi:Baş ağrısı,migren,devamlı uyku hali,sersemlik,yavaşlık,durgunluk,donukluk,keyifsizlik,ciddiyet,ağlama nöbetleri,gerginlik,anksiyete,hiperaktiflik,huzursuzluk,sinirlilik,konsantrasyon bozukluğu,gülme,kendini diğer insanlardan farklı hissetme,kelimeleri,isimleri,ya da numaraları unutma,kekelemek.
Besin alerjisi olan birçok insan için bu reaksiyonlar tehlikeli olmaktan çok rahatsızlık vericidir. Ancak ender de olsa bazı durumlarda anaflaktik reaksiyonlar oluşabilir. Farklı vücut sistemleri aynı anda çalıştıklarında bu alerjik cevap ciddi ve hatta hayatı tehdit edici olabilir (2)
Hangi Besinler Alerjiye Neden Olur?
Besin öğeleri arasında alerjiye yol açan maddeler genellikle protein yapısındadır. Her insan herhangi bir besine karşı alerjik tepki verebilirse de insanlarda sıklıkla alerjiye neden olan besinler şunlardır:İnek sütü,yumurta,balık ve kabuklu deniz ürünleri,kabuklu ve yağlı kuruyemişler (fındık fıstık gibi),tahıllar,etler,meyveler,sebzeler ve kurubaklagiller,baharatlar ve çeşni vericiler,çikolata,bal ve bazı içecekler. Bu besinlerden bazıları diğerlerine göre daha sık alerjiye neden olurlar. Örneğin:süt ve yumurta meyve sebzelere göre daha sık alerjik reaksiyona neden olur. Yine bu besinlerden bazıları da diğerlerine göre daha ciddi reaksiyonlara neden olurlar (yer fıstığı ve ağaç fıstıkları). Bazı besinler özellikle erken çocukluk döneminde alerjik reaksiyonlara neden olurken (12-24 ay inek sütü alerjisi),bazıları ise hayat boyu devam eder. (fıstık alerjisi gibi)
Kendileri alerjik reaksiyona neden olmanın yanında bu besinler benzer türde besinlerle çapraz reaksiyonlara girerler. Örneğin ağaç fıstıklarından(badem,ceviz vb) birine alerjisi olan birinin tüm diğer ağaç fıstıklarına da reaksiyon vermesi söz konusu olabilir. Örneğin ağaç fıstıklarından(badem,ceviz vb) birine alerjisi olan birinin tüm diğer ağaç fıstıklarına da reaksiyon vermesi söz konusu olabilir.(2)
Besin İntoleransı
Besin intoleransının reaksiyonları genelde geç görülür. Bu süre birkaç güne kadar uzayabilir. Aynı anda birçok besine intolerans gösterilebilir. Besin intoleransı kandaki IgG antikorları ile belirlenir.
Dünya Sağlık Örgütüne göre dünya nüfusunun yarısında besin intoleransı bulunmaktadır. 1 milyar kişide tanısı konmuş besin intoleransı vardır ve WHO,bu rakamın 2015’te 2,5 milyara ulaşacağını öngörmektedir. (WHO,JUNE 2006)
Besin İntoleransında görülen başlıca belirtiler şunlardır;
- Vücudunuzda bazı besinlerin iyi sindirilememesi,
- Yemeklerden sonra yorgunluk hissedilmesi,
- Gaz,kabızlık,ishal,IBS gibi sorunların olması,
- Kilo sorunu varken,kilonun günlük bile belirgin oranda değişiminin olması,
- Yemek yenilmediği zaman sıkıntıların azaldığı hissi,
- İltihabi cilt sorunlarının olması,kaşıntı,
- Migren,kronik yorgunluk,depresyon,
- Hiperaktivite ya da dikkat toplayamama,
Hangi Besinlere İntolerans Gelişir?
Etler:Dana,kuzu,sığır,domuz,ördek,kaz,tavuk,deve kuşu,hindi,bıldırcın,yabani tavşan,geyik,tavşan,karaca,yabandomuzu
Deniz mahsulleri:Yılanbalığı,ançüez,alabalık,köpekbalığı,büyük dilbalığı,ringa balığı,morina balığı,sazan balığı,somon balığı,uskumru,kırmızı balık,sardalya,haddock,pisibalığı,kılıçbalığı,dilbalığı,tonbalığı,sudak,istiridye,midye,mürekkep balığı,karides,ıstakoz,kerevit
Mayalar:Maya,kabartma tozu
Meyveler:Ananas,elma,kayısı,muz,armut,yaban mersini,böğürtlen,çilek,incir,ahududu,kavun,kiraz,kivi,liçi,mandalina,mango,sarıerik,nektarin,portakal,greyfurt,papaya,şeftali,erik,kırmızı yaban mersini,ayva,yabani iğde,kuş üzümü,bektaşi üzümü,üzüm,karpuz,limon,şeker kavunu,kestane,hurma,kuru üzüm,avokado,zeytin
Sebzeler:Enginar,patlıcan,bambu şlizi,karnabahar,fasulye,brokoli,çin lahanası,bezelye,rezene,yeşil lahana,salatalık,havuç,şalgam,balkabağı,pırasa,pazı,yeşil soya fasulyesi,dolmalık biber,kırmızıturp,karaturp,ravent,brüksel lahanası,pancar,kırmızılahana,arpacık soğanı,iskorçina,kereviz,kuşkonmaz,ıspanak,domates,beyaz lahana,kıvırcık lahanası,kabak,soğan
Çekirdek ve tohum:Cashew fıstığı,yer fıstığı,fındık,hindistan cevizi,kabak çekirdeği,keten tohumu,badem,haşhaş,brezilya kestanesi,çam fıstığı,antep fıstığı,susam,ay çekirdeği,ceviz
Salatalar:Su teresi,hindiba,yeşil göbek salata,andiv,tarla salatası,kıvırcık salatası,karahindiba,radika,marul,roka
Mantarlar:İstiridye mantarı,şampinyon mantarı,kestane mantarı,horoz mantarı,shiitake mantarı,taş mantarı
Süt Ürünleri:İnek sütü,keçi sütü ve peyniri,yağı alınmış süt,kulübe peyniri,yoğurt,peynir altı suyu,lor peyniri,camembert peyniri,edam peyniri,emmental peyniri,gouda peyniri,leerdam peyniri,mozarella peyniri,parmesan peyniri,ricotta peyniri,rokfor peyniri,krem peynir,tilsit peyniri,koyun peyniri
Gıda katkıları:Benzoik asit (e210-213),sorbik asit (e200-203),sitrik asit (e331-e333),agar-agar (e406),denizkadayıfı (e407),jelâtin,guar unu,pektin (e440),kitre zamkı (e413),amarant (e123),azorubin (e122),kinolin (e104),cochineal (e120),eritrosin (e127),sunset yellow fcf(e110),zerdeçal(e100),tartrazin(e102),glutamat,aspergillus niger
Nişasta:Glutenli tahıllar,kılçıksız buğday,arpa,gluten,yeşil kılçıksız buğday,yulaf,kamut,çavdar,buğday,glutensiz tahıllar,horozibiği,bakla,karabuğday,darı,patates,nohut,mercimek,mısır,quinoa,pirinç,soya fasulyesi,tapyoka
Demlenmiş içecekler:Kediotu,ısırgan,yeşil çay,kuşburnu,hibiskus,kahve,papatya,ıhlamur çiçeği,rooibus çayı,siyah çay,alıç yaprakları
Diğer katkılar:Aloe vera,kolza tohumu yağı,tanin
Yumurtalar:Tavuk yumurtası sarısı,tavuk yumurtası akı
Şeker ürünleri:Agave şerbeti,akçaağaç pekmezi,aspartam,keçiboynuzu,bal (karışım),kakao tohumu,malt,şeker kamışı
Baharatlar:Anason,fesleğen,sater,arnavut biberi,pul biber,citronat,köri,dereotu,mine çiçeği,şerbetçiotu,zencefil,kakule,frenk maydanozu,sarımsak,kişniş,kimyon,lavanta,yaban kerevizi,defne yaprağı,mercanköşk,bayırturpu,küçük hindistan cevizi,karanfil,oregano,kırmızıbiber,maydanoz,maydanoz kökü,nane,yenibahar,biberiye,safran,adaçayı,frenk soğanı,karabiber,hardal,kekik,vanilya,beyaz biber,ardıç,tarçın,melisa(3)
Tedaviler Nasıl Olmalıdır?
Besin intoleransı belirtileri besin alerjisi ile karıştırılabilir. Bu nedenle bir besine gösterilen reaksiyonun nedenlerini belirlemek amacıyla bir doktora danışmak önemlidir. Diyet,besin alerjileri ve besin intoleransında teşhis ve tedavinin en önemi öğelerinden biridir. Besin alerjilerinin tedavi edilmesinde kullanılan yöntemlerin bazıları aşağıda belirtilmiştir:
- Diyet Tedavisi (Eliminasyon diyetleri,Empirik Diyet,Birkaç besin diyeti,Elemental diyet )
- Hiposensitivizasyon
- Semptomatik tedavi
Dyt. G.hülya Günsoy
