Hem yaşamak ve hem de üremek için enerjiye ihtiyaç vardır. Bu enerji,tüm hücrelerimizde olduğu gibi üreme hücrelerinde de (yumurta) mitokondri denen bir hücre parçasının içinde üretilir. Aerobik metabolizma denen üretim şeklinde üretilen enerji ATP (adenozin trifosfat) halindedir ve toplam 36 ATP üretilir.
ATP şeklindeki enerjinin üretimi sırasında,aynı çalışan bir fabrikanın atıkları gibi,bazı atıklar oluşur. Oksijen kullanımı sırasında ortaya çıkan bu atıklara reaktif oksijen parçaları (ROS) ya da pro-oksidanlar denir.
ROS’lar birkaç çeşittir:
- Hidroksil radikalleri
- Süperoksid anyon
- Hidrojen peroksid
- Nitrik oksid
Bu maddeler düşük dozlarda zararlı olmayıp hatta yararlı olurken,yeterince temizlenmemesi ve ortamda artması durumunda oksidatif stres ve sonrasında hücre,doku ve organ hasarı oluşur,organın içinde bulunduğu sistem çalışmamaya başlar. Bu sistem üreme sistemi olunca infertilite (kısırlık) ortaya çıkar. ROS sadece enerji üretimi sırasında değil dışarıdan gelen zararlı etkilerle de oluşur:enfeksiyonlar,alkol,tütün,çevresel kirlilik,bazı ilaçlar ve uzun süre güneşe maruz kalmak,aşırı fiziksel aktivite,aşırı stres,beslenme dengesizliği gibi…
Antioksidanlar
Hücreler içinde iç ve dış etkilerle oluşan bu pro-oksidan maddeler “antioksidanlar”tarafından yok edilir ve oluşan hasarlar da tamir edilir.
Antioksidanlar da birkaç çeşittir:
- C vitamini
- E vitamini
- Selenyum
- Çinko
- Karoten ve beta-karoten
- Taurin ve hipotaurin
- Sisteamin
- Glutatyon
- Esansiyel yağ asitleri:Omega 3 ve 6
Bunlar dışında bir de enzim olan antioksidanlar vardır. Tüm bu maddelerin antioksidan etkilerinin gücü Total Antioksidan Kapasite (TAK) olarak ölçülür.
Kadın üreme sağlığında ROS ve antioksidan dengesinin bozulması çeşitli hastalıklara yol açar. Bunlar arasında kısırlık,polikistik over sendromu,endometriozis ve çikolata kistler,düşükler,gebelikte hipertansiyon vardır. Sürekli sağlıklı beslenerek ya bu dengenin bozulmamasını sağlamak gerekir. Denge bozuldu ise sigara ve alkol gibi dış etkenlerden hemen kurtulup bir yandan da antioksidan tedaviye başlamak uygun olacaktır.
Polikistik over sendromu: İnsulini artmış hastalarda N-asetil sistein ya da oral antidiabetik ilaçlarla şeker metabolizması düzenlenerek ve içinde antiandrojen olan doğum kontrol haplarıyla hormonal denge sağlanarak oksidatif stres azaltılabilir.
Endometriozis:Katalaz,curcumin,melatonin ve kateşinler hastalığın seyrini yavaşlatabilirler.
Açıklanamayan infertilite: Selenyum kullanımı ile 6 ay içinde gebelik oranı artmıştır.
Ardışık düşükler: Folik asit,melatonin ve omega-3 yağ asitleri antifosfolipid sendromu olan kadınlarda yararlı bulunmuştur.
Besinlerle alabileceğiniz antioksidanlar ve kaynakları:
- C vitamini kaynakları:Narenciye,çilek,brokoli,domates,tatlı biber,mango,üzüm,kivi,kuşkonmaz,bezelye,maydanoz,su teresi,ıspanak
- E vitamini kaynakları:Soğuk baskı zeytinyağı,buğday,sakatat,yumurta,patates,yapraklı sebzeler,fındık,tahıllar
- Selenyum kaynakları:Ton balığı,bira mayası,tüm tahıllar ve susam.
- Çinko:Yağsız et,balık ve diğer deniz ürünleri,tavuk,yumurta,kabak ve ay çekirdeği,zencefil,maydanoz,mantar.
- Karotenler:Havuç,domates
- Esansiyel yağ asitleri (Omega 3 ve 6):Ketentohumu yağı,yağlı balıklar,ceviz,yeşil yapraklı sebzeler
Prof. Dr. Tansu Küçük