Bir çocuğun zihinsel,sosyal gelişimine büyük ölçüde ölçüde katkıda bulunan oyun oynama,uygun oyuncak seçimini gerektirir. Oyuncaklar sadece eğlenme ve oyalama aracı olarak görülmemeli,çocuğun gelişimine katkıda bulunabilecek eğitim araçları olarak da görülmelidir. Çocukların eğlenme-mutlu olma, beceri, güven, keşfetme, yaratıcılık, paylaşma duyguları oyuncaklarla gelişir. Çocuklarda oyuncak seçiminde göz önünde bulundurulması gerekenler şunlardır:
Çocuğun yaşına ve gelişimine uygun,onu eğlendirirken geliştiren oyuncakları seçmek
- Oyuncak kazalarından korunmak=çocuk güvenliği
Çocuğa yaşına uygun olmayan bir oyuncak vermek hem gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir hem de istenmeyen kazalara neden olabilir. O yüzden büyük çocuklara kendi oyuncaklarını küçüklerden korumalarını öğretmek gerekir.
0-6 ay arasında
İlk 2 ay içinde işitme duyusu görme duyusuna göre baskın olduğundan bu dönemdeki bebekler onları ürkütmeyecek derecede,yumuşak sesler çıkartan oyuncaklarla oyalanabilir. Yatağına asılabilecek müzikli oyuncaklar,çıngıraklar,sıkıldığında ses çıkartan kumaş oyuncaklar bunlara örnektir. Gürültülü ses çıkaran oyuncaklar kulağa uzun süre yakın tutulduğunda kalıcı işitme kayıplarına neden olabileceğinden bu oyuncaklardan sakınılmalıdır. Aynı zamanda asılarak ve sallanarak ses çıkartan oyuncakların bebeğin ağzına kaçacak şekilde ufak parçaları olmamalıdır.
2-6 ay arası bebeklerde görme duyusu da geliştiğinden parlak ve zıt renkleri bir arada bulunduran,kaba figürleri olan nesneler ilgilerini çeker. Bebeğin en iyi görüş mesafesi 15-20 cm’lik bir mesafedir. Ayrıca dokunma,kavrama,ağza alma,tadına bakma ile de oyuncakları keşfetmeye çalışırlar. 3-4 ay arası çoğu bebek oyuncağı kavrama yeteneğine sahiptir,4-5 ay arası birçok bebek ses çıkartan renkli objeleri 180 derece izleyebilir. Bebeklerin tutacağı oyuncaklar hafif ve kavrayabilecekleri büyüklükte olmalıdır. Ağzına alacağı oyuncakların keskin köşe ve kenarları olmamalı,boğazına ve burnuna kaçabilecek kadar ufak parçalardan oluşmamalı,zehirli maddeler,parmaklarını sıkıştırabilecek delikler ve boynuna dolanma riski nedeniyle uzun ipler,kordonlar,kurdeleler,bağlar içermemelidir.
Yukarda sayılan oyuncaklar yanında bu yaş grubunda kırılmaz aynalar,iç içe geçen halkalı oyuncaklar seçilmelidir.
7-12 ay arasında
Bu dönemde çocuklar diş çıkarmaya da başladıklarından hassaslaşan damaklarına masaj yapmak için oyuncakları sıklıkla ağızlarına sokarlar. Bu dönemde kullanılacak dişliklerin son zamanlarda plastik ürünlerde bulunan ve zararları bazı çalışmalarda gösterilmiş bisfenol-A (BPA) adındaki maddeyi içermediğinden emin olunmalıdır. Renkli tasarımı ve kompakt yapısı olan,minik ellere ve ağza uygun,uluslararası güvenlik standartlarına uygun olduğu belirtilen,sıcak suyla kolayca temizlenebilen hijyenik dişlikler tercih edilmelidir.
Ayrıca bu yaş aralığında bebekler özellikle 10-12 ay arası oyuncakları her yönüyle tanımaya çalışırlar,elden ele geçirme ve birbirine vurma gibi yetenekler kazanırlar. Topları itme,tuşlara/düğmelere basma,açma-kapama/doldurup boşaltma/itme-çekme,sallama,fırlatma hareketlerini de yaparlar.
Bu hareketlere yönelik çıngıraklar,müzikli oyuncaklar,sert kumaş oyuncaklar,kapaklı oyuncaklar,itme-çekme oyuncakları,içine bir şeyler konulabilecek oyuncak kutular,üst üste istiflenebilen büyük ebatta oyuncaklar,renkli bez arabalar seçilebilecek en uygun oyuncaklardır.
1-2 yaş arasında
Çocukların fiziksel aktivitelerinin arttığı,yaratıcılıklarını ilk defa ortaya koydukları,diğer çocuklarla işbirliği içinde oynamaya başladıkları,nesnelerin niteliği ile ilgilendikleri ve taklit etme yeteneklerini kazandıkları bu yaş aralığında bu özelliklere uygun oyuncaklar seçmek gerekir. Çocuklar artık bu yaşta anne-babalarının değil kendi çabalarıyla oyuncakları hareket ettirmek ve onlardan ses çıkarmak isterler. Bu yaş aralığındaki oyuncakların çocukların kaldırabileceği hafiflikte,parlak renkli,kırılmaz,küçük parçalara ayrılmayan,elektrikli parça ve kötü kokulu plastik içermeyen oyuncaklar olmalıdır. Pilli oyuncaklar pil yutma riski,boncuk gibi ufak parçalı oyuncaklar yutma ve burnuna kaçırma riski,balon ise patlayınca yutma ve boğulma riski nedeniyle önerilmez. 3 yaşından küçük çocuklar için tehlikeli olan oyuncaklar özel bir uyarı işareti ya da uyarı yazısı bulundurular. Oyuncak alırken buna mutlaka dikkat edilmelidir.
Oyuncak arabalar,kamyonlar,trenler,ziller,davullar,ritim enstrumanları,düdükler,boya kalemleri,resim kağıtları (kendiliğinden karalama yeteneği 1 yaşından sonra gelişir),oyun hamuru,müzik kutusu,kısa basit öykülerin olduğu hikaye kitapları,küpler (14-24 aylar arasında 2-5 küpten kule yapabilir),kova kürek takımları,büyük bebekler en uygun oyuncaklardır.
3-5 yaş arasında
Çocuğun kendi yeteneğini sınayan akrobatik hareketler ve park oyuncaklarıyla oynamaya kadar gelişebilen yeteneklerine uygun oyuncaklar seçilmelidir. İnce hareket olarak da kalemi yetişkin gibi tutma,küçük boncukları ipe dizme gibi yetenekler kazanırlar. Paylaşmak duygusunun geliştiği bu dönemde işbirliğine dayalı oyunlar oynar. Kitaplara bakmaktan hoşlanırlar. Artık küçük parçalı oyuncaklarla oynayabilirler. Ancak çocuk halen oyuncakları ağzına götürüyorsa yine de küçük parçalı oyuncaklardan sakınılmalıdır. Oyuncakların keskin kenarları ve köşeleri olmamalı,parçalandıklarında keskin kenarlar ortaya çıkmamalı,kolayca kırılmamalıdır. Şiddet içeren oyuncaklardan sakınılmalıdır. Özellikle oyuncak telefon ve tamir araç gereçleri yüksek sesli olabileceğinden ve bu da uzun süreli kulağa yakın temaslarda kulağa zarar verebileceğinden,mağazada bunların denenip ona göre alınmasına dikkat edilmelidir. Oyuncağı kendi kulağınıza tuttuğunuzda rahatsız olabileceğiniz kadar yüksek ses çıkartıyorsa onu almayın.
Küçük trenler,bebek pusetleri,üç tekerlekli bisiklet,gerçekçi vasıtalar- yüzdürülebilen gemiler,park oyuncakları,irili ufaklı tahta bloklar/küpler (2 yaşından sonra 6-7 küpten kule yapabilir),renk-şekil ve resme göre eşleştirme oyuncakları,basit sayma oyuncakları,plastik iğneli basit dikiş setleri,tamir-mutfak-doktor setleri,oyuncak telefon (oldukça gelişen taklit yeteneklerine yönelik),bebek evleri (gerçeklik duygusuna yönelik),her türlü ritim enstrumanı,piyano,boya kaleleri,resim kağıtları (1-2 yaş arası kazanılan kendiliğinden karalama yeteneğine ek olarak bu yaş grubunda sırasıyla düz çizgiyi kopyalama,“sıfır”ı kopyalama,“artı”işaretini kopyalama yetenekleri gelişir),yuvarlak uçlu plastik makaslar,büyüteç,mıknatıs,hikaye kitapları,şansa dayalı basit kutu oyunları,abaküs,oyuncak bilgisayar,yaşına uygun yap bozlar,oyun hamurları,oyuncak bebekler bu yaş grubuna uygun oyuncaklardır. TV’de gördüğü bir çizgi film kahramanının da lisanslı oyuncağı dikkatini çekebilir.
Dr. Yunus emre Mercan
