Menopoz nedir?
Açıklama:Her kız çocuğu annesinden doğduğu gün belli bir sayıda yumurta ile doğar. Biyolojik çeyiz de denebilecek bu yumurtalar yıllar içinde kullanılır ve nihayet biter. Menopoz,son adet kanamasına verilen isimdir. Doğal menopozun ortalama zamanı ülkemiz istatistiklerine göre 48 yaştır;bu yaş ABD için 51’dir.
Erken menopoz nedir?
Açıklama:Erken menopoz 40 yaşından önce olan menopozdur. Her yaşta ortaya çıkabilir,hatta ergenlik ve adet kanamaları hiç başlamadan menopoz bile olabilir.
Ne sıklıkta görülüyor?
Açıklama:20li yaşlarda görülme olasılığı 10 bin kadında bir,30 yaşta görülme olasılığı 1000 kadında bir,40 yaşında görülme olasılığı ise 100 kadında birdir. Ülkemizde doğal menopoz yaşı zaten 3 yıl daha erken olduğu için erken menopozlu olguların da biraz daha yüksek olması beklenen bir durumdur. Özellikle talassemi denen kan hastalığının daha sık olduğu Akdeniz bölgemizde ve Kıbrıs’ta erken menopoz olgularının daha sık olması sürpriz değildir.
Erken menopoz için kimler risk altındadır?
Aşırı obez ve aşırı zayıf (sıfır beden) olmak adet döngülerini ve yumurtlamayı bozar. Uzun sürdüğünde bu etki çok zor düzeltilebilir.
Bunun dışında riski artıranlar:
•Ailede erken menopoz öyküsü olması
•Sık yumurtalık ameliyatları (çikolata kisti gibi)
•Kromzomal bazı hastalıklar (Turner sendromu,Frajil X sendromu gibi)
•Enzim eksiklikleri (Galaktozemi,Talassemi major,Hemokromatozis)
•Kemoterapi ya da radyoterapi tedavisi
•Enfeksiyonlar (Kabakulak,Zona,Sitomegalovirus)
•Otoimmün hastalıklar
o Tiroid ve paratiroid hastalıkları
o Romatizmal artrit
o Diabet
o Vitiligo
o Lupus
o Böbreküstü bezi hastalıkları
o Trombositopenik purpura
•Epilepsi hastaları
•Bazı meslek grupları
o Bayan kuaföründe çalışanlar
o Kimyasal kozmetik satıcıları
o Solvent ile çalışan ressamlar / boyacılar
o Propanediol,metilolakrilamid,monometil eter,ftalatlar ile çalışanlar
Önlem alınabilir mi,erken menopoz engellenebilir mi?
Açıklama:Maalesef engellenemez! Çoğu kez belirtiler ortaya çıktığında durum oldukça ciddidir ve maalesef önceden bunu düşündürecek bir belirti olmaz. Bu nedenle yukarıda saydığım risk faktörleri varlığında önceden,daha belirtiler ortaya çıkmadan bir doktor kontrolü yapılmalı ve üreme uzmanının görüşü alınmalı ve bazı testler yapılmalıdır. Çevresel zehirli maddelerden kaynaklandığı bilinen durumlarda meslek değişimi önerilebilir. Sigara içenlerde diğer tüm nedenlerin yanında bu nedenle de bırakması önerilmelidir.
Daha ne kadar zaman kaldığı bilinebilir mi?
Açıklama:Evet artık böyle bir yöntem var elimizde. AMH (antimüllerian hormon) ölçümü,adet sırasından yumurta sayımı (antral follikül sayısı) ve ovaryan volüm ölçümleri hastanın kişisel ve ailesel öyküsü ile kombine edilerek yaklaşık menopoz zamanı çoğu durumda 1,5 yıllık yanılma payı ile hesaplanabilmektedir.
Erken menopoza girmesi beklenen ama henüz doğum yapmamış kadınlara neler önerilebilir?
Hastanın yaşına ve sosyal-medeni durumuna göre uygun olan doğurganlık koruma önerilerini acilen uygulamayı öneriyorum. Burada seçenekler üç tane:embriyo,yumurta ya da yumurtalık dokusu dondurmak.
Yumurta nasıl donduruluyor?
Açıklama:Evli olmayan hastalarda yakın zamana kadar umut bağlamaya değecek başarısı olan bir seçenek yoktu. Eskiden beri kullanılan yavaş dondurma yöntemi ile dondurulan her 100 yumurtadan sadece 5 bebek doğabiliyordu. Ancak son 2 yıldaki gelişmelerle yumurta hücresi camlaştırma (vitrifikasyon) tekniği ile dondurulup ve zamanı gelip çözdürüldüğünde %95’e varan oranda canlı hücre elde edilebilmektedir,gebelik ve doğum oranı taze kullanılan yumurtalardaki başarıya eşitlenmiştir. İstatistikler bir kadına taze yumurta kullanıldığındaki gebelik şansını vermek için 10-12 adet yumurta dondurulması gerektiğini göstermektedir. Kryotop ve kryoleaf denen yeni taşıyıcılarla dondurulmuş yumurtalar istendiği sürece sağlıklı şekilde saklanabilmekte ve çözüldüğünde normal ve canlı bebek doğumunu sağlayabilmektedir.
Yumurtalık dokusu dondurmak kimler için uygun?
Yumurtalık dokusu dondurulması tekniği çocukluk çağındaki,ergenlik öncesi kız çocuklarında da kullanılabilecek oldukça başarılı bir yöntemdir. Son 4-5 yıldır kullanılmakta olan bu yöntemle dünyada bugüne dek 14 bebek doğurtulmuştur.
İşlem nasıl yapılıyor?
Bu işlem için laparoskopi yapılarak iki yumurtalıktan sadece biri ya da onun da yarısı vücut dışına çıkartılır. İstenmeyen dokular temizlenerek ayrılır ve kalan yumurtalık dokusu küçük,ince şeritler halinde kesilir. Hazırlanan dondurma tüplerine 2-3 şerit konarak yavaş dondurma tekniği ile dondurulur. Bu dokular yıllarca saklanabilir ve zamanı geldiğinde istenen sayıda tüp azot tankından çıkarılarak çözdürülür ve kullanılır. Menopoza giren hastalarda bu şeritlerden bir veya birkaç tanesi vücutta kalan yumurtalığın üstüne yama şeklinde dikilir (ortotopik transplantasyon). Bir iki ay içinde hasta tekrar adet görmeye ve yumurtlamaya başlayarak doğal yollardan gebe kalır. Yama yapılan her bir yumurtalık dokusu parçası 1,5-2 yıl boyunca aktivitesini sürdürür. Dondurulan dokular tükeninceye kadar hastanın menopozu ertelenmiş olur.
Erken menopoz riski olan kadınlara öneriler
•Doğurganlık- koruma yöntemleri ile ilgili bir uzmanla acilen görüşün
•Sigara ve alkolden uzak durun
•Zararlı olduğu bilinen kimyasal maddelerden kaçının,gerekirse iş ya da meslek değiştirin
•Sıfır beden ya da obez olmayın (Vücut kitle indeksinizi 18-30 arasında tutmaya çalışın)
•Spora hayatınızda yer verin
•ORAC’ı (oksijen radikali emme kapasitesi) yüksek antioksidan besinleri mutlaka tüketin
•Antioksidan ilaçlar alın (Koenzim-Q 10,L-arginin ve arı sütü gibi)
•Hormon tedavisi seçeneklerini doktorunuza danışın
•Kalsiyum zengin beslenin
•Güneşlenin,D vitamini aktivasyonuna yardımcı olun
Prof. Dr. Tansu Küçük