Çok çeşitli kemoterapi ilaçları bulunmaktadır. Farklı kanser türlerini tedavi ederken yalnız veya diğer ilaçlarla kombinasyon halinde kullanılabilir.
Kemoterapi çoğu kanser türünü tedavi etmede etkili bie yol olmasına rağmen birtakım yan etki riskleri de taşımaktadır. Bazı yan etkiler hafif dereceli ve tedavi edilebilir özelliktedir fakat diğerleri ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Neden yapılır
Kanser hastası kişilerde kemoterapi şu amaçlarla kullanılabilir:
- Kanser hücrelerini öldürmek. Kemoterapi kanser başlıca veya tek tedavi olarak kullanılabilir. Bazı durumlarda kanseri iyileştirmek için bazı durumlarda ise kanserin büyümesini yavaşlatmak amacıyla kullanılır.
- Diğer tedavilerin ardından gizli kanser hücrelerini öldürmek. Kemoterapi ameliyat gibi diğer tedavilerin ardından vücutta kalabilen kanser hücrelerini öldürmek için kullanılabilir. Doktorlar buna adjuvan terapi demektedir.
- Hastayı diğer tedaviler için hazırlamak. Kemoterapi, ardından radyasyon veya ameliyat gibi prosedürlerin uygulanabilmesi için bir tümörü küçültmek amacıyla kullanılabilir. Doktorlar bu yönteme neoadjuvan terapi demektedir.
- Belirti ve semptomları hafifletmek. Kemoterapi ağrı gibi ilerlemiş kanser semptomlarını azaltabilir. Bu yönteme palyatif kemoterapi denmektedir.
Kanser dışındaki hastalıklarda kemoterapi
Bazı kemoterapi ilaçlarının diğer hastalıkları tedavi ettiği kanıtlanmıştır:
- Kemik iliği hastalığı. Kemik iliği ve kan hücrelerini etkileyen hastalıklar kemik iliği kök hücre nakliyle tedavi edilebilmektedir. Kemoterapi bu durumda nakle hazırlık amacıyla kullanılır.
- Bağışıklık sistemi hastalıkları. Deri veremi ve eklem iltihabı gibi belirli bağışıklık sistemi hastalıklarında, düşük dozda kemoterapi ilaçları hastalığı kontrol etmeye yardımcı olabilir.
Riskler
Kemoterapi ilaçlarının yan etkileri ciddi bir hal alabilir. Her ilaç farklı yan etkilere sahiptir. Size verilecek olan ilacın belirli yan etkileri hakkında doktorunuzdan bilgi alın.
Kemoterapi sırasında görülen yan etkiler
En yaygın görülen yan etkileri:
- mide bulantısı
- kusma
- ishal
- saç kaybı
- iştah kaybı
- bitkinlik
- yüksek ateş
- ağız yaraları
- ağrı
- kabızlık
- kolay morarma
Bu yan etkilerin çoğu engellenebilir ya da tedavi edilebilir. Yan etkilerin büyük bir kısmı tedavi sonrasında geçmektedir.
Uzun süreli ve yavaş gelişen yan etkiler
Kemoterapi aynı zamanda tedaviden aylar veya yıllar sonra ortaya çıkabilen yan etkilere sahiptir. Geç gelişen yat etkiler ilaca göre değişiklik göstermektedir fakat genel olarak:
- akciğer dokusunda hasar
- kalp problemleri
- kısırlık
- böbrek problemleri
- sinir hasarları (periferik nöropati)
- ikinci bir kanser riski
Doktorunuza geç gelişen yan etki riskiniz olup olmadığını sorun. Problem arz edebilecek hangi belirti ve semptomlara karşı tetikte olmanız gerektiğini sorun.
Nasıl hazırlanılır
Kemoterapiye nasıl hazırlanacağınız alacağınız ilaçlara ve ilaçların nasıl verileceğine bağlıdır. Doktorunuz bu konuda size gerekli talimatları verecektir. Yapmanız gerekebilecek şeyler:
- İntravenöz kemoterapi öncesinde bir cihazın cerrahi yollarla yerleştirilmesi. Kemoterapinin damardan alınması durumunda doktor kateter, port veya pompa gibi bir cihaz tavsiye edebilir. Kateter veya farklı bir cihaz genellikle göğüs bölgesinde olmak üzere geniş bir damara yerleştirilir. İlaçlar bu alet yoluyla verilebilir.
- Belirli genler için kan testi yapılması. Hücrelerinde belirli genler bulunan kişiler bulunmayanlara oranla kemoterapi ilaçlarını farklı şekillerde işleyebilirler. Bu durum ek yan etkilere yol açabilir. Bu sebeple doktorunuz, kaçınılması veya dozunun değiştirilmesi gereken ilaçları belirlemek için kan testi yaptırabilir.
- Kemoterapi alacak kadar sağlıklı olduğunuzu garantine altına almak birtakım testlerin uygulanması. Karaciğer fonksiyonunu ölçmek için kan testleri ve kalp sağlığını ölçmek için kalp testlerinin yapılmasıyla kemoterapiye başlayabilecek kadar sağlıklı olup olmadığınız belirlenir. Herhangi bir problem mevcutsa doktorunuz tedaviyi erteleyebilir veya ilacın dozajını ayarlayabilir.
- Diş kontrolü. Doktor enfeksiyon belirtilerinin kontrol edilmesi için bir dişçiye görünmenizi isteyebilir. Kemoterapi vücudun savunma mekanizmasını zayıflattığı için mevcut enfeksiyonların tedavi edilmesi komplikasyon riskini azaltabilir.
- Yan etkiler için önlem alma. Doktorunuza kemoterapi sırasında ve sonrasında ne gibi yan etkilerle karşılaşabileceğinizi sorunuz ve uygun önlemleri alınız. Örneğin, tedavi kısırlığa yol açarsa ileride kullanmak için sperm depolamak veya yumurta döllemek isteyebilirsiniz. Saç dökülmesine yol açması durumunda kafanıza takmak için bir şapka ayarlayınız.
- Ev ve işte yardım ayarlama. Çoğu kemoterapi ilaçları günübirlik olarak verilir ve hastalar iş ve gündelik aktivitelerine devam edebilirler. Doktorunuz tedavinin sizi ne kadar etkileyeceğini tahminen söyleyebilir fakat kesin olarak ne derece etkileyeceğini belirlemek zordur. Tedavi sonrası ilk birkaç gün işten izin alın veya evde yardım etmesi için birini ayarlayınız. Tedavi sırasında hastanede olacaksanız işten izin almak için ayarlamaları yapın ve evdeki çocuk, evcil hayvanlara bakması için birini ayarlayınız.
- İlk tedaviye hazırlanma. İlk kemoterapi seansına iyi bir şekilde dinlenmiş olarak gidiniz. İlaçların mide bulantısına yol açmasına karşın tedavi öncesinde hafif bir yemek yiyebilirsiniz. İlk tedavi seansına bir arkadaş veya aile bireyiyle birlikte gidiniz. Çoğu kişi tedaviye giderken ve eve dönerken kendileri araba sürebilmektedir. Fakat ilk seferinde ilaçlar sizi uykulu hale getirebilir veya araba sürmeyi zorlaştıran yan etkilere yol açabilir.
Karşılaşabileceğiniz durumlar
Kullanacağınız kemoterapi ilaçlarına karar verme
Doktor aşağıdaki faktörlere bağlı olarak hangi ilaçları kullanacağınıza karar verir:
- kanserin türü
- kanserin aşaması
- genel sağlık
- daha önceki kanser tedavileri
- hedef ve tercihleriniz
Seçenekleriniz hakkında doktorunuzla görüşünüz. Birlikte sizin için en uygun tedavi seçeneğine karar verebilirsiniz.
Kemoterapi ilaçlarının verilme yolları
İlaçlar farklı şekillerde verilebilmektedir:
- Kemoterapi kremleri. Belirli tür cilt kanseri tedavisinde deriye kemoterapi içeren krem veya jel uygulanır.
- Vücudun bir bölgesinin tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçları. Bu tür ilaçlar vücudun sadece bir bölgesine doğrudan verilebilir. Örneğin, doğrudan karın, göğüs boşluğu veya merkezi sinir sistemine uygulanabilir. Aynı zamanda, kemoterapi ilaçları ürethra yoluyla mesaneye verilebilir.
- Doğrudan kansere verilen kemoterapi. Bu şekilde uygulanabilir veya ameliyat sonrasında kanserin bulunmuş olduğu bölgeye verilebilir. Örneğin, kemoterapi ilaçları tümörün içine enjekte edilebilir. Alternatif olarak kemoterapi ilacı içeren disk şeklinde zarlar tümör civarına yerleştirilebilir. Zarlar zamanla patlar ve ilaçlar ortaya çıkar.
- Kemoterapi infüzyonları. Kemoterapi çoğunlukla bir damardan infüzyon olarak verilir. İğneli bir tüpün damara takılması veya göğüs bölgesinde bir damara cihaz takılması yoluyla ilaçlar verilebilir.
- Kemoterapi ilaçları. Bazı ilaçlar hap veya kapsül şeklinde verilmektedir.
- Kemoterapi aşıları. Aşıda olduğu gibi kemoterapi ilaçları iğneyle verilebilir.
Kemoterapi ilaçlarının sıklığı
Doktor, ilacın türü, kanserin özellikleri ve her seans sonrası vücudunuzun iyileşme sürecine bağlı olarak tedavi sıklığını belirler. Kemoterapi tedavi çizelgeleri değişiklik göstermektedir. İlaçlar sürekli verilebilir veya tedavi seansları ve iyileşme süresi aralarında periyotlar belirlenebilir.
Kemoterapi ilaçlarının alındığı yerler
İlacı alacağınız yer durumunuza bağlıdır. İlacın alınabildiği yerler:
- ev
- doktorun ofisi
- hastane
- klinik kemoterapi birimi
Sonuçlar
Kemoterapi tedavisi sırasında kanser doktorunuzla (onkolojist) düzenli aralıklarla görüşmeniz gerekir. Çoğu yan etki kontrol edilebildiği için doktorunuz karşılaştığınız yan etkileri soracaktır.
Durumunuza bağlı olarak tedavi sırasında durumunuzu kontrol etmek için tarama veya diğer testlere girmeniz gerekebilir. Bu testler sayesinde doktorunuz kanserin tedaviye nasıl yanıt verdiğini belirler ve gerekli ayarlamalar yapılabilir.
Sağlık Editörü
