Hodgkin Dışı Lenfoma ( Non Hodgkin Lenfoma )
Non Hodgkin lenfoma lenfatik sistemin Hodgkin hastalığı dışında kalan kanserleridir. Tek bir hastalıktan ziyade bir grup hastalıktan oluşur. Non-Hodgkin lenfoma (NHL) tek bir özelliği paylaşan farklı kan kanserleri grubu için kullanılan terimdir—lenfosit pregenitörü DNA’sının hasarından kaynaklanırlar. DNA hasarı kalıtımsal değil kazanılmış hasardır (Doğumdan sonra ortaya çıkar). Bir lenfositte değişen DNA malign transformasyona neden olur. Bu transformasyon lenfositin kontrolsüz ve aşırı çoğalmasıyla sonuçlanır;malign lenfosit ve onun çoğalmasından türeyen hücrelere yaşam avantajı sağlar. Bu hücrelerin çoğalması lenf nodları ve vücudun diğer bölgelerinde bulunan tümör kitlelerine neden olur.
NHL genellikle lenf nodlarında veya mide ve incebağırsak gibi organlarda bulunan lenfatik dokuda gelişir. Bazı vakalarda NHL kemik iliği ve kanı tutar. Lenfoma hücreleri vücudun bir veya birçok bölgesinde gelişebilir.
Et Yiyenlerde Daha Fazla Görülüyor…
Hastalığın gelişiminde birçok faktör etkilidir. Bağışıklık sistemi doğuştan veya AIDS gibi sonradan baskılananlarda,bazı viral hastalıklar (HTLV-1,EBV,HHV8,HCV virüs),ilaçlar (romatoid artrit tedavisinde kullanılan TNF-alfa inhibitörleri,sara tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar,kanser tedavisinde kullanılan kemoteropatikler) ile iş kollarında (boya sanayi,marangoz,deri sanayi,çatı işleriyle uğraşanlar vs) çalışanlarda NHL daha fazla görülür. Tarımsal alanda kullanılan bitki (herbisid) ve haşarat (pestisid) öldüren ilaçların NHL gelişimine yol açtığı bilinmektedir. Toprakta ve su da ilaç konsantrasyonu fazla olan bölgelerde yaşayan ve çalışanlar risk altındadır. Diyetle doğrudan bir ilişki gösterilememekle beraber bazı ürün ağırlıklı beslenenlerde lenfoma daha sık görülmektedir. Hayvansal yağlar,kırmızı etin NHL sıklığını artırdığı buna karşı sebze ve meyve ağırlıklı beslenenlerde lenfoma görülme oranının daha düşük olduğu saptanmıştır. Meyve ile kıyaslandığında sebze özelliklede lifli sebzelerle beslenenlerde bu oran daha düşüktür. Tam buğday ekmeği kalsiyum emilimini azaltarak NHL gelişimini engellemektedir. Kola ve kahve tüketimi muhtemel risk faktörleri olarak düşünülmelidir.
Hızlı Seyirli Lenfoma Daha mı Tehlikeli?
NHL 30 dan fazla lenfomadan oluşur,bu nedenle hastalık sınıflandırılarak incelenir. NHL’larla ilgili birçok sınıflandırmalar vardır. Yıllarca NHL’lar büyüme hızına göre yavaş seyirli (indolent) ve hızlı seyirli (agresif) lenfoma olarak 2 ‘ye ayrıldı. Yavaş seyirli lenfomalar;yavaş ilerleyen,yaşam süresi uzun olan lenfoma tipidir. Tedavi ile hastalığın doğal seyri pek değişmediğinden genellikle tedavisiz izlenir. Ancak hızlı seyirli lenfomaya dönüştüğünde veya lenf nodlarındaki büyümeye bağlı şikâyetler oluştuğunda tedaviye başlanır. Hızlı seyirli lenfomalar,hızlı seyreder ve tedavi edilmediğinde ölümle sonuçlanır. Kemoterapiye duyarlı olduklarından hemen tedavi edilmesi gerekir. Tedavi ile hastaların bir kısmında şifa elde edilir. En son kullanılan sınıflama sistemine göre ise lenfomalar kaynaklandığı lenfosit tipine göre B hücreli ve T hücreli olmak üzere 2’ye ayrılır. Akut ve kronik lenfositik lösemiler ve multipl myelom NHL içinde değerlendirilir. Erkeklerde kadınlardan biraz daha fazla görülür. Agresif lenfomalar 30 yaş sonrası her yaşta görülebilirken yavaş seyirli lenfomalar 60 yaş ve sonrasında sık görülür
En sık görülen NHL’lar ise şunlardır:
1-Difüz büyük B hücreli lenfoma:Tüm NHL’ın %30 nu oluşturur. Hızlı seyirli lenfomadır.
2-Folliküler lenfoma:Tüm NHL’ın %20 sini oluşturur. Yavaş seyirli lenfomadır.
3-Mantle hücreli lenfoma:Tüm NHL’ın %6sını oluşturur. Hızlı seyirli lenfomadır.
Diyet ile NHL arasında ilişki var mı?
Diyet ile NHL arasında direk bir ilişki yoktur. Ancak fazla et tüketenlerde daha fazla NHL görülmesine karşı sebze ve meyve ağırlıklı beslenenlerde daha az görüldüğü bildirilmektedir.
NHL’da hangi şikayetler görülür?
Hastalığa özgü bir şikâyet yoktur çok farklı şikâyetlere neden olabilir. Bunlardan bazıları şunlardır. Halsizlik,çabuk yorulma,kilo kaybı,terleme,yüksek ateş,boyun,koltuk altı veya kasıklardaki lenf bezlerinde büyüme ile ciltte iyileşmeyen yaralar ve mediastinal (göğüs boşluğu) tutulumu görülebilir. Bazı hastalarda ani gelişen nefes almada zorluk,yüzde –boyunda şişlik ve aşırı tansiyon düşüklüğünden oluşan acil bir tablo (vena kava superior sendromu) gelişebilir.
NHL da tanı nasıl konur?
Şikâyetleri NHL ile uyumlu olan hastalarda;kan sayımı,eritrosit sedimantasyon hızı ve rutin biyokimyasal testler yapılır. Tanı,ancak alınan doku (sıklıkla lenf bezi) nun patolojik incelenmesi ile konulur. Hastalığın yaygınlığının tespiti için akciğer ve karın bölgesinin tetkiki gerekir. Bu amaçla Akciğer grafisi,ultrason,bilgisayarlı tomografi veya MRI kullanılır. Kemik iliği biyopsisi yapılarak kemik iliğinde hastalığın olup olmadığı anlaşılır. Örneklerden yapılacak genetik çalışmalarla bu hastalıkta sık görülen kromozom anormallikler tespit edilebilir. (8,14 ve 11. kromozom anormallikleri) Son yıllarda PET CT primer evreleme ve tedavi sonrası takipte seçkin bir yer edinmiştir.
Hastalığın evreleri nelerdir?
Ann Arbor evreleme sistemine göre;
Evre I:Tek bir lenf nodu bölgesinde hastalık vardır
Evre II: Ya göğüs ya da karın bölgesindeki lenf bezlerinde hastalık vardır
Evre III: Hem göğüs hemde karın bölgesindeki lenf bezlerinde hastalık vardır
Evre IV: Karaciğer,kemik iliği veya akciğer gibi lenf bezleri dışında organlarda hastalık vardır. Evre I-II erken evre,evre III-IV ileri evre.
Hastalığın seyrini gösteren işaretler nelerdir?
İleri dönem hastalık (evre I-II ye karşı III-IV),biyokimyasal testlerden LDH (normale karşı yüksek olması),hastanın ileri yaşta olması (60 yaş altına karşı 60 yaş üstü),akciğer,karaciğer gibi lenf bezleri dışındaki organlarda hastalık olması (2 den az organ ile 2 ve üstü organ tutulumu),hastanın performans durumu (performansın iyi olmasına karşı kötü olması ) hastalığın hızla ilerleyeceğini ve diğer hastalara göre seyrinin daha kötü olacağını gösterir. Hızlı seyirli NHL tedavisiz hızla ilerler ancak kemoterapi ile hastaların %30 unda şifa elde edilebilir.
NHL da tedavi seçenekleri nelerdir?
Non Hodgkin lenfomanın yavaş,hızlı ve çok hızlı ilerleyen tipleri vardır. Hastalığın yavaş veya hızlı seyirli olmasına göre tedavi seçeneklerini değişir. Yavaş seyirli lenfomada radyoterapi veya kemoterapi verilirken,bazı alt türlerde hastanın hiç bir şikayeti yok ise tedavi verilmez. Çünkü hastalar uzun süre yaşarlar ve hastaların yaşam süresi tedavi ile uzamaz. Bu hastalarda kemoterapi ile cevap alınmasına rağmen,tedavi sonrası sık nüks görüldüğünden şifa sağlanamaz. Ancak hastanın lenf bezlerinde aşırı büyüme,kilo kaybı,ateş ve terleme gibi şikâyetleri varsa tedavi verilir. Son yıllarda rituximab gibi monoklonal antikorlar,bendamustine gibi yurt dışında bulunan yeni kemoterapi ajanları ve radyonüklit tedavi ile sağ kalım uzamıştır. Hızlı ilerleyen NHL ya dönüştüğünde otolog kök hücre nakli yapılabilir.
Hızlı ve çok hızlı ilerleyen NHL’da ise tüm hastalara tedavi verilir. Tedavinin amacı hastalarda şifa sağlamaktır. Bu grup hastaların bir bölümünde kemoterapi ile şifa elde edilir. Sıklıkla birden fazla kemoteropatik ilaçtan oluşan protokoller verilir. Erken evre NHL da genellikle 3-4 kür R-CHOP gibi bir tedaviyi takiben hastalıklı bölgeye radyoterapi verilir. İleri evrede ise standart olarak R-CHOP tedavisine başlanır.Kemoterapi sırasında ara değerlendirme yapılarak tedaviye yanıt araştırılır. Yanıt alınan hastalarda tedavi 6-8 küre tamamlanır. Tedavi sonrası yapılan değerlendirme ile hastanın iyileşip iyileşmediğine karar verilir. Sıklıkla R-CHOP şeması 2–3 haftada bir 6 ile 8 kür verilir. Tedavi sırasında belli aralıklarla kan sayımları ve biyokimya testleri (AKS,ure,kretinin,kc testleri vs) ile hasta takip edilir.
Radyoterapi:
Hastalığı erken dönemde olan veya hastalığı ileri dönem olup lenf bezi aşırı derece büyük olan hastalarda kemoterapi sonrası verilir. Bunun için dışarıdan ışın üreten özel makineler kullanılır.
İmmünoterapi:
Son yıllarda lenfoma hücrelerini tanıyan ve öldüren ilaçlar geliştirildi. Rituximab (Mabthera) bunlardan en fazla kullanılanıdır. Bu ilaçlara radyoaktif maddeler katılarak (Zevalin) etkinlikleri daha da artırıldı. Bu şekilde lenfomalı doku antikor ile öldürülürken ilave olarak dahili radyasyon da verilmiş olur.
Bazı hastalarda da interferon alfa (İntron,Roferon) kullanılarak remisyon süresi uzatılmaya çalışılır.
Kök hücre nakli:
Non Hodgkin lenfomada otolog yani hastanın kendisinden alınan kök hücre nakli kemoterapiye istenen yanıtı vermeyen veya nüks eden yaşı ve genel durumu uygun hastalarda yapılır. Allojenik yani başka bir kişiden alınan kök hücre nakli nadiren uygulanır.
Dr. Emel Çavuşoğlu