Bir toplulukta konuşmaya başladığınızda soluğunuz kesiliyor,yüzünüz kızarıyor,sesiniz titriyor mu? Sosyal fobi mi utangaçlık mı?
Utangaç kadınların makbul sayıldığı doğu toplumlarında psikolojik bir rahatsızlık olarak görülmeyen utangaçlık,sosyal anksiyete ve kişiler arası çekingenliğin bir türü olarak da ortaya çıkar. Utangaç bireyler yeni insanlarla tanıştıklarında ya da geniş grupların önünde konuşma yaptıklarında sıkıntı yaşar ve bu tür sosyal ortamlardan kendilerini geri çekerler. Utanma duygusu kişilerin özgüvenini yitirmesine ve bunun sonucunda yaratıcılıktan uzaklaşmasına,derslerde başarısızlığa,yeniliklerden korkmaya yol açar. Utangaç bireylerin,özsaygıları düşük,benlik imgeleri zayıf ve kendine güven duyguları yetersizdir.
Yeni oluşmuş sosyal ortamlarda bulunmak utangaçlığa en çok neden olan durumdur. Örneğin;utangaçlık,kişinin yaşadığı yeri değiştirmesi ve bir başka ortama girmesi,yeni bir iş ortamına ya da okul ortamına girmesi gibi durumlarda ortaya çıkabilir. Genelde aktivite ve etkinliklerden kaçarlar.
Utangaçlığın nedenleri konusunda çeşitli yaklaşımlar olmasına rağmen,anne-baba ve çocuk etkileşiminin önemli olduğu konusunda genel bir düşünce birliği vardır. Ebeveyni tarafından sürekli azarlanan,aşırı korunup kollanan,inisiyatif kullanmasına izin verilmeyen,yetersiz ya da beceriksiz olduğu kendilerine hissettirilen çocuklar ilerideki yaşamlarında utangaç,çekingen,ürkek,kendi başlarına karar veremeyen,sosyal ilişkiler kurmakta zorluk çeken yetişkinler olarak karşımıza çıkarlar.
Toplumun yüzde 10’u sosyal fobik
Sosyal fobi ise sık rastlanan psikiyatrik rahatsızlıklardan biridir ve utangaçlıktan ayrılır. Yapılan çeşitli çalışmalarda sosyal fobinin toplumun yaklaşık %10’nunda görüldüğü kabul edilmektedir. Toplumda sosyal fobinin sanılandan daha yüksek oranda görülmesi,sosyal fobik bireylerin sosyal ilişkilerinde bozulmalar olması,şiddetli anksiyete,depresyon ve alkol/madde kötüye kullanımı ile sonuçlanarak hastalarda önemli ölçüde yeti yitimine yol açar. Sosyal fobik bireyler,sosyal ortamlarda aşağılanmasına ve utanç duymasına neden olabilecek bir davranış göstereceğine ilişkin korku duyarak o tür ortamlara girmez ve girmek zorunda kalsa dahi huzursuzluk duyar. Sosyal fobikler sosyal ortamlara girdiklerinde kendi olumsuz düşüncelerine odaklanırlar. Utangaç kişiler ise yoğun olumsuz düşünceler içinde olsalar dahi çevrelerini gözlemleyerek kendilerine olan olumlu tavırları fark edebilirler. Ergenlerde utangaçlık,gelişim döneminin bir özelliği olarak sıklıkla görülür. Belli ölçüde sosyal ya da performans anksiyetesi normaldir. Ancak sosyal fobi daha ciddi düzeyde bir utangaçlıktır. Utangaçlığın belli sosyal ortamlara özgü olmaktan çok yaygın olduğu durumlarda bu kişilerde fobi tanısının düşünülmesi gerekir.
Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavide ilaç tedavisi ya da psikoterapi kişinin durumuna göre uygulanır. En sık kullanılan tedavi bilişsel davranışçı terapidir. Bu tedavide,bilişsel yanıtların düzeltilmesi,işlevsel olmayan düşünce ve inançların tekrar gözden geçirilmesi,daha gerçekçi ve işlevsel olanların belirlenmesi gerçekleşir. Sonuçta düşünce ve davranışta değişiklik olması sağlar.
Dr. Elçin Orhan