İnsan yumurtası çevresinde bulunan hücre kompleksinin (cumulus-korona tabakası) temel içeriğini hyaluronan adı verilen yüksek molekül ağırlıklı bir madde oluşturur. Yapılan bilimsel çalışmalar hyaluronanın,yumurtanın döllenmesi esnasında sağlıklı spermin seçiminde katkıda bulunduğunu gösterdi. Olgun ve hareketli spermin hyaluronana tutunabilmesi için üzerinde bazı algılayıcıların bulunması gerekli. Sperm olgunluğunun ve morfolojisinin,hyaluronana tutunabilme kapasitesiyle doğru orantılı olduğu görüldü. Spermin bu özelliğini test edebilmek amacıyla Türkiye’de bir tüp bebek merkezi tarafından sperm mıknatısı olarak duyurulan,bilimsel ismi Sperm Hyaluronan Binding Assay,kısaca HBA olan bir test üretildi. Bu işlem için uygulanması oldukça kolay ve pratik,hazır kullanılabilir bir kit bulunuyor.
Yöntem nasıl uygulanır?
İşlem için baba adayından alınan meni örneğinden çok küçük bir damla (10 mikrolitre) HBA kiti içerisinden çıkan cam kesite konur. örnek bu şekilde 10 – 20 dakika bekletilir. 10 – 20 dakika sonrasında semen örneği hyaluronan partiküllerine tutunan ya da tutunmayan hareketli sperm oranına göre değerlendirilir. Burada amaç hyaluronan molekülüne tutunabilen,dolayısıyla yumurtayı dölleme kabiliyeti daha yüksek olan sperm oranını tespit etmek. Test sonucu olarak semen örneği için bir HBA skoru belirlenir.
Sperm mıknatısı ne kadar faydalı?
Son yıllarda yapılan çalışmalarda şekilsel anomalisi yüksek olan semen örneklerinde HBA skorunun daha düşük olduğu (yaklaşık %40),normal morfolojik özellikler gösteren semen örneklerinde ise bu skorun %70’ler seviyesinde gözlendiği tespit edildi. Semen örneklerindeki ağır şekil anomalilerinin yüksek düzeyde olması aynı zamanda bu örneklerden elde edilen spermlerde aneoploidi (kromozomal bozukluk) oranlarının da yüksek olduğunun göstergesi. Dolayısıyla HBA testi erkek kısırlığı vakalarında spermin olgunluğu,şekil ve kromozom anomalisi riski hakkında bizlere bilgi verebilecek tanısal bir test olarak kullanılabilir. Bugüne kadar insan çalışmalarında bu test sadece sperm üzerinde araştırılmış olup,sadece tanısal amaçlı olarak kullanılabilir. Testin daha efektif olabilmesi için sperm seçiminin direkt olarak mikroenjeksiyon esnasında yapılabilmesi transfer edilecek embriyonun canlılığı ve gebelik oluşturma şansı açısından önemli. Literatürde şu ana kadar insanlarda klasik mikroenjeksiyon ve HBA-mikroenjeksiyonu karşılaştıran herhangi bir çalışma yok. Bu konuyla ilgili ancak hayvan çalışmaları (domuzlarda) yayınlanmış. Bu çalışmalara göre HBA+ICSI ( Hyaluronan bağlanma testi ile seçilmiş sperm + Intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu) sonucunda elde edilen embriyolarda,kromozomal anomali riskinin klasik ICSI (şekilsel seçim+mikroenjeksiyon) sonrasında elde edilen embriyolara oranla anlamlı olarak daha düşük olduğu görüldü. Bunun sebebi olarak ise HBA testiyle kromozom anomalisi riski daha düşük olan spermlerin mikroenjeksiyonda kullanılması olasılığı ve buna bağlı olarak da döllenmiş yumurtalarda da bu riskin daha düşük olması beklentisi ön görüldü.
Prof. Dr. Bülent Tıraş
