Zeka kavramının tanımı halen tartışmalı olmakla birlikte en kabul gören tanım;yaşadığımız çevreye uyum sağlayabilme,yeniyi ögrenme ve uygulayabilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde zeka,bireyin bilişsel fonksiyonlarını ele alan IQ (Intelligence Quotient) ile ölçülmektedir.
Tanımdan da anlaşılabileceği gibi aslında zeka ve çevrenin etkileşimi arasındaki ilişki kişinin zeki olarak adlandırılmasını sağlamaktadır ve zeka ile öğrenme arasında sıkı bir bağ vardır.
Klasik zeka kavramının yanı sıra günümüzde “duygusal zeka kavramı” da ön planda tutulmaktadır.
Duygusal zeka; kişinin hem kendi,hem de başka kişilerin duygularının farkında olması,bunları anlaması,düzenlemesi ve kullanabilmesi becerisi veya eğilimidir. Duygusal zeka,insanlarla daha başarılı ilişkiler kurmak;çevreye,değişen şartlara uyum sağlayabilmek ve diğerlerini anlamakla ilişkilidir. Bugün zeka ile ilgilenirken en merak ettiğimiz alanlardan biri de başarı alanıdır.
Zeka başarıyı nasıl etkilyor?
Başarı,önceden belirlenmiş hedefler doğrultusunda planlı hareket ederek istenilen sonuca ulaşmaktır. Akademik başarı ile hayat başarısı aynı değildir. Çocuk için akademik başarı;öğrencinin bulunduğu okul,sınıf ve derse göre belirlenmiş sonuçlara ulaşmada göstermiş olduğu ilerlemedir.
Okul başarısı ve hayat başarısını araştıran ve 20 yıldır devam eden bir araştırmada,öğrencilerin lisedeki okul başarıları ve ilerleyen yıllarda hayat başarıları incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre okul başarısıyla hayat başarısı arasındaki ilişki doğru orantılıdır. Ancak,okul başarısı yüksek olmasına rağmen hayat başarısı düşük olan ya da okul başarısı düşük olduğu halde iş,aile ve arkadaş ilişkilerinde başarılı olan kişiler de vardır.
Ögrencinin,okuldaki eğitim ve öğretimden faydalanmasını sağlayan tutum ve davranışlar;
- Sosyal beceriler,
- Motivasyon,
- Çalısma becerileri ve kararlılıktır.
Çocuğun okuldaki başarısını bir çok faktör belirleyebilir:Geleneksel zeka,sosyal beceriler,aile faktörü,arkadaş ilişkileri,sosyal aktivitelerde yer alma,benlik algısı gibi.
Birçok araştırma zeka ile okul başarısını ilişkili bulmaktadır,ancak daha uzun vadede yapılan incelemelerde yüksek zekanın başarıyı her zaman getirmediği görülmektedir. Bu noktada saydığımız diğer faktörlerin işin içinde olduğunu düşünebiliriz.
Aile hayatı ve öğrencilerin sosyal becerileri başarı üzerinde büyük bir öneme sahiptir. Diğer yandan duygusal zeka yaşamın tüm alanındaki başarıyla daha yakından ilişkili görülmektedir.
Zeka Nasıl Ölçülür?
Bugün ülkemizde de klasik zeka ölçme yöntemleri olan “Stanford-Binet”ve “Wechsler”testleri kullanılmaktadır. Bu testler IQ ölçmektedir. EQ yani duygusal zekayı ölçen de bir çok test bulunmaktadır.
Genetik mi Çevresel mi?
Aynı ortamda büyüyen tek yumurta ikizlerinin zeka seviyeleri %70 oranında benzerlik göstermektedir. Bu zekanın genetik yönünün olduğunu bize gösterir. Yapılan evlat edinme araştırmasına göre,biyolojik annelerinin IQ skorları 95’in altında ve 120’nin üzerinde olan çocuklar sosyoekonomik düzeyi normalin üzerinde ailelere verilmiştir. Okul çağındayken çocukların IQ seviyeleri ölçüldüğünde biyolojik annesi düşük düzeyde IQ seviyesinde olan çocuklar ortalamanın üzerinde IQ skorları almışlardır. Ancak,biyolojik anneleri yüksek IQ seviyesinde olan çocukların skorları daha iyidir. Bu durum,zeka düzeyinde genetik faktörün yanında çevresel faktörün de etkili olduğunu göstermektedir.
Uzm. Dr. Nuray Sarp